– Det har lenge vore snakka om at det burde finnast ei eiga nynorsk litteraturhistorie, men i den tidlege fasen lurte vi likevel på om det var rett at å laga ei eiga litteraturhistorie for nynorsklitteratur, fortalde forlagssjef Håkon Kolmannskog i Det Norske Samlaget då verket blei lansert på Nasjonalbiblioteket måndag.
For å få svar på spørsmålet sende han for fire år sidan ein e-post til Jon Fosse og spurde om det var grunnlag for ei eiga nynorsk litteraturhistorie. Fosse var tydeleg i talen og svarte eit eintydig ja på spørsmålet.
Foto: Margunn Sundfjord / NPK
I dag er historia samla og skriven. I to og eit halvt år har professor i nynorsk skriftkultur ved Høgskulen i Volda, Jan Inge Sørbø, dukka ned i over 150 ulike forfattarskap og teke for seg dei store linjene og ulike epokar frå Ivar Aasen si tid og fram til i dag.
Eigen tradisjon
Sørbø håpar den nye litteraturhistoria kan vera med å kasta nytt lyst over nynorsk litteratur.
– Eg trur ein får ny innsikt i nynorsklitteraturen ved å sjå på han som sin eigen tradisjon. Det betyr ikkje at han er uavhengig av annan litteratur. Men nynorsk litteraturen har nokre spesielle sider, seier han.
Han peikar mellom anna på at nynorskfolk gjerne hadde ei anna geografisk tilknyting og ofte såg dei litterære periodane frå ein litt annan vinkel enn andre forfattarar. Ifylgje forlaget viser Sørbø både korleis nynorske forfattarar har forma dei litterære periodane dei levde i – og opponert mot dei.
Ved å bruka sitt eige språk og erfaringane der dei kom frå, har nynorske forfattarar vore med på å gje stemme til folk frå ulike plassar i landet.
- Les også: Litteraturen banar veg for nynorsken
Rosar banebrytande kvinner
I boka løftar Jan Inge Sørbø fram ei rekkje forfattarskap. Ikkje minst har han vore oppteken av å trekkja fram nynorske kvinnelege forfattarar som han meiner ikkje har blitt nok påakta.
– Ser ein på dei store kvinnelege forfattarane har nesten alle gjort nye, spesielle ting. Halldis Moren Vesaas skriv til dømes mykje meir lett og dansande enn store, tunge forfattarar som Aukrust og Nygard. Aslaug Vaa skreiv på si side filosofiske dikt som var heilt eineståande, og Marie Takvam føregreip mange litterære periodar før dei kom, seier han.
Poeten Eldrid Lunden er også blant dei han nemner spesielt. Det same er sunnhordlandsforfattaren Karin Moe.
– Alle desse store kvinnefigurane bryt ut. Fordi dei bryt ut står dei alltid i fare for å bli marginalisert, seier han.
Det har han prøvd å gjera noko med.
– Eg prøvd å ha eit blikk på å få med kvinner og synest det er morosamt at eg har blitt kalla ein moderne feminist.
- Les også: Aftenposten opnar for nynorsk
– Lys framtid
Sjølv om den nynorske litteraturhistoria inneheld mange forfattarskapar, har tilgangen på nynorske forfattarar ikkje alltid sett like lovande ut. På slutten av 1950-talet og byrjinga av 1960-talet var situasjonen kritisk.
– På eit heilt tiår var det ganske få forfattarar som debuterte på nynorsk. Då var det bekymring for at den nynorske litteraturen kom til å døy ut, seier Sørbø.
I boka vitsar han med at nynorsklitteraturen blei redda av dåverande kyrkje- og undervisningsminister Kjell Bondevik og Bob Dylan. Poenget er at Bondevik var med å innføra innkjøpsordninga, som blei viktig for nynorsklitteraturen. Det same blei studentrevolusjonen med distriktsopprør og radikalitet.
– Det var ting som passa nynorsken veldig godt. Samtidig kom det store etterkrigskull som tok til å skriva bøker. Då vart det brått ei heilt ny stemning.
I dag ser professoren og forfattaren lyst på framtida til nynorsklitteraturen.
– Framtida til nynorsklitteraturen ser god ut. Det har aldri debutert så mange nynorske forfattarar. Nynorskforfattarar får veldig mange prisar. Det er også mindre fordommar mot å lesa nynorsk.
Sørbø meiner også at nynorsk litteratur har hatt ein språkleg smitteeffekt.
– Når så mange nynorskforfattarar skriv så gode bøker, får også andre lyst til å skriva bøker på nynorsk. Vi ser no ein tendens til at folk i byane, utan spesiell nynorskbakgrunn, vel å skriva på nynorsk, seier han.
Les også: Ottar Grepstad utnemnd til riddar
Markerer jubileum
Det er Det Norske Samlaget som står bak utgjevinga av storverket. Utgjevinga markerer at forlaget i år fyller 150 år.
Foto: Margunn Sundfjord / NPK
Forslagsdirektør Edmund Austigard seier forlaget bevisst har valt å markera jubileet med å ha søkjelys på nynorske forfattarar og litteraturen dei skriv, i staden for ei bok om Samlaget som institusjonen.
– Det meiner eg er heilt rett. Når vi først gjer eit slikt løft, viser vi kor stor den nynorske litteraturen har blitt, seier Austigard.
Han strekar likevel under at det er mange andre forlag enn Samlaget som har vore viktige for den nynorske litteraturen.
– Det er ein samla norsk bokbransje som har gjeve ut og ført nynorsk litteratur fram dit han er i dag, seier Austgard. Han meiner difor det er mange som har ein skjerv i den nye nynorske litteraturhistoria.
Les også: – Den beste kjensla er når eg har ein idé og den byrjar å utvikle seg
