I september skal innbyggjarane i Halsa kommune på Nordmøre avgjera kva som blir språklagnaden her.
Ikkje noko har vore gjenstand for fleire folkerøystingar her i landet enn skulemål. Nokre ser gjerne at ungane held på nynorsken, medan andre helst vil at bokmålet skal innførast jamt over.
Tilstanden i dag
Sidan kommunesamanslåinga mellom Halsa og Valsøfjord i 1963 har det vore delt skulemål: Valsøfjord skole har skrive bokmål, Halsa barne- og ungdomsskule og Blekken skule (1.–4. trinn) har skrive nynorsk. No skal dei slåast saman til ein skule, noko som etter kvart ikkje er så uvanleg i ein liten kommune på rett under 1700 innbyggjarar. Det kan verka som at målsaka ikkje står øvst på agendaen verken frå kommunen si side eller hjå folk flest.
Nynorsk – kvifor?
Bygda har eit aktivt mållag, Halsa heimbygdlag, men som Dordi Oterholm påpeikar, så tilhøyrer medlemmene i stor grad gruppa som har barneborn i skulen heller enn eigne born. Ho har ikkje registrert noko særleg engasjement rundt skulemålssaka, og ho har ikkje altfor stor tru på nynorsk siger. Tidlegare leiar og prosjektleiar i Nordmøre Mållag, Nils Ulvund, ser derimot ikkje på saka som tapt:
– Me må få i gang ein diskusjon om språk og informera om språktilstanden i dag. Eg trur litt av problemet er at nynorsken ikkje er synleg nok. Og sidan dei før eller seinare lyt ha nynorsk i skulen, så kan ein like godt starta som ungar. Me vil ta kontakt med folk i bygda og gjera dei obs på kva dei faktisk er i ferd med å velja vekk. Så viss folket stiller til val, så blir det nynorsk, seier ein optimistisk Ulvund.
Bokmål – kvifor ikkje?
Einar Vaagland er tidlegare lærar og har sterke meiningar om kvifor ein skal velja bokmål som skulemål. Han presiserer at det slett ikkje er fordi han har noko i mot nynorsk, men det går på at dagens bokmål og nynorsk liknar kvarandre så til dei grader.
– Me snakkar ikkje om landsmål og riksmål her. Forskjellane er i ferd med å utvatnast heilt, og når det store fleirtalet i landet skriv bokmål og dialektane ikkje ser ut for å lida under det, så fattar eg ikkje kvifor me lyt tvihalda på å ha to målformer, seier Vaagland.
– Dagens ungar lærer i stor grad av barne-tv, der overvekta av bokmål ikkje kan diskuterast. Eg meiner at det viktigaste er at dagens ungdom lærer seg å skriva bra og riktig, og om det blir bokmål, så er det mindre viktig, fortset Vaagland.
Dialekt versus målform
Trass i at bokmål har vore målform i store delar av kommunen sidan sekstitalet, så står altså dialekten sterkt enno. Rektor ved Valsøfjord skole, Eli Ohren, undrar seg litt over overvekta av bokmålstilhengjarar:
– Eg har vore rektor her i nærare 40 år, og det har aldri vore noko spørsmål om å skifta frå bokmål. Dette er jo noko spesielt, sidan målføret ligg såpass nær nynorsk. Nokre lærarar og foreldre skulle kanskje sett at det var annleis, men det er ikkje tvil om kva majoriteten vel. Ein kan sjølvsagt ikkje føresjå utfallet av ei folkerøysting, men med eit såpass svakt engasjement så tippar eg det vil gå i bokmålsretninga. Eg trur folk er bra klar over skiljet mellom skriftspråk og dialekt og eventuelle likskapar, men ein vert utsett for ei så massiv bokmålseksponering i kvardagen at dette kjem meir naturleg, trur eg.
Frå det eine til det andre
Ei undersøking for ei tid tilbake frå Blekken skule, der elevane i 1.–4. trinn går, viste at foreldra gjerne kunne tenkja seg å skifta til bokmål, men det vart ikkje til det den gongen. Den nokolunde samla oppfatninga tyder på at tendensen i år heller mot det motsette.
Per Olav Foseide er rektor på Halsa barne- og ungdomsskule, der skulemålet framleis er nynorsk. Han òg observerer ei lite tilstadeverande opprørsstemning med tanke på at dei gjerne lyt skifte til bokmål etter folkerøystinga.
– Det store initiativet har vel ikkje vorte teke enno, men kanskje det endrar seg nærare valet? Uansett så blir eg ikkje overraska om det endar med bokmål. Sjølv om elevane her skriv nynorsk og oppnår gode resultat i barneskulen, så er det mange som skiftar til bokmål når dei kan velja på ungdomsskulen.
