Noregs Mållag og Norsk Målungdom utfordrar heile Noreg til å skrive nynorsk på nynorskdagen 12. mai.
– Nynorsk er for alle, men er mindre brukt enn bokmål. Målet vårt er å vise at det ikkje er farleg å skrive nynorsk – og på nynorskdagen er det lov å prøve, skriv Noregs Mållag i ei pressemelding.
12. mai er nynorskdagen og Noregs Mållag og Norsk Målungdom utfordrar nordmenn i heile Noreg til å bruke målforma. Dei har òg sendt utfordringar direkte til statlege verksemder, politiske parti, frivillige organisasjonar og aviser om å skrive nynorsk på dagen.
Jon Fosse som nynorsk litterært fyrtårn og nynorsk og språk i næringsliv, kulturliv og utdanning er tema når nettverket Nynorskfylket Vestland inviterer til språkkonferanse på Litteraturhuset i Bergen 25. mai.
– Vestland er det største nynorskfylket i landet. VI har difor eit særleg ansvar for å sikre at nynorsk får gode vilkår i utdanningssektoren, kulturlivet, næringsliv og offentleg forvaltning, seier Alexander Fosse Andersen, leiar for Nynorskfylket Vestland, i ei sak på nettsidene til Vestland fylkeskommune.
Nettverket jobbar for auka bruk av nynorsk og for å fremje nynorsk på alle samfunnsområde i Vestland fylke. 20 frivillige, ideelle, offentlege og private aktørar med regional funksjon i Vestland er med.
– Gjennom språkkonferansen vil vi framheve Jon Fosse, både som leiande nynorskforfattar og formidlar av vestlandsk identitet. Dette gjer vi med innleiingar av journalist og forfattar Jan H. Landro og gjennom kulturelle bidrag frå Teater Vestland og Det Vestnorske Teateret, fortel Fosse Andersen og held fram:
Klimaforkjempar Gaute Eiterjord (26) er kåra til Årets nynorskbrukar av Nynorsk kultursentrum.
Det skriv Nynorsk kultursentrum i ei pressemelding.
– Dette var jysla stas! Det tok litt tid å innsjå, men no er eg ganske overvelda, skreiv Eiterjord til Nynorsk kultursentrum då han fekk beskjed om at han vann prisen.
Styreleiar Reidar Sandal i Nynorsk kultursentrum skriv at Eiterjord bidreg i den offentlege debatten og jobbar for å påverke gjennom ytringar, engasjement og kunnskapsformidling, og viser til at dette er viktige, grunnleggande verdiar i eit velfungerande demokrati.
– Klimasaka er viktig for både oss og resten av verda. Vi treng ein terminologi for å omtale verda rundt oss på vårt eige språk, og dette bidreg Eiterjord til med å skrive om klima på nynorsk, både gjennom bokutgjevinga og i sosiale medium, skriv Sandal.
Prisen vert delt ut under Festspela i Aasentunet 9. juni. Tidlegare har mellom anna Bergen kommune, Kari Traa og Maria Parr vunne prisen.
Nynorskfylket Vestland sin språkkonferanse 2022 har tema nynorsk og språk i utdanninga, nynorsk i næringslivet og Jon Fosse som nynorsk litterært fyrtårn.
Konferansen blir gjennomført 25. mai på Litteraturhuset i Bergen. Kvelden i førevegen, 24. mai, inviterer Det Vestnorske Teateret til Jon Fosse-program på Logen.
Fiskehuset handlar om det som ligg under overflata, i historia, i kunsten og mellom menneska, skriv juryen.
– Vi er ein samstemt jury som er takksame for at vi får vere med å lytte når understrengane vibrerer i Fiskehuset.
Prisen vart delt ut på landsmøtet i Noregs Mållag i dag. Stein Torleif Bjella får prisen for romanen Fiskehusetsom kom ut på Oktober forlag i 2021. Det er Noregs Mållag, Samlaget og Det Norske Teatret som deler ut prisen, som er på 50 000 kroner.
Grunngjevinga frå juryen:
Ein gammal og ein middelaldrande mann i båt på eit fjellvatn i Hallingdalen. Den eine ror, mens den andre set garn. Den eine skal døy, og den andre skal arve vatnet, fiskerettane og Fiskehuset.
Slik er ramma rundt Stein Torleif Bjellas uforliknelege roman Fiskehuset. «Me ha føta og ikkji røta», seier den gamle til arvingen sin. «– Folk ha føta, men jammen er det mange som ynskij seg røta med,» svarer arvingen.
Det gir meining at replikkane er skrivne på hallingmål. Språket tener folkevetet som begge dei to karane, Ivar og Jon, ber i seg på kvar sin måte. Fiskehuset er tvillaust ein god roman. Men når han peikar seg ut som vinnaren av Nynorsk litteraturpris for 2021, er det også fordi han veks fram som ein klok roman. Jon må gå i ein hard skule under fisket på Storsenn. Undervegs noterer han flittig i blåboka si. I romanen er det no vi som får eit blikk inn i blåboka, inn i det som blir sagt under eit arveskifte som følger tradisjonane mens verda er i endring.
No er det krevjande å skrive om overgangane frå gammalt til nytt. Nostalgifella trugar bak kvar setning. Når Fiskehuset har blitt slik ein sterk roman, er det også fordi Bjella aldri går i noko nostalgifelle. Vi er i verda her og no. Arvingen Jon er musikar, men også hjelpelærar som handlar på Kiwi. Den gamle grinebitaren Ivar har vore spelemann og dommar på landskappleikar.
Samstundes har han vore ein luring som har gjort det godt i eigedom. Det var han som snappa til seg ferieheimen for pensjonerte jernbanefolk og seksjonerte han til ferieleiligheiter. Også her slår samfunnsendringane inn i romanhandlinga. «For meg handla oppveksten om business og felespel, felespel og business», seier Jon som er utpeika som arving. Ja, vi veit at dei kan vere gode i handel der oppe i Hallingdalen. Det er ikkje for ingenting at forordet er stadfesta til Ål i Hallingdal.
Kva er då meininga med desse tradisjonane, med det som ligg der som ingen kan sjå nede frå sivilisasjonen? Kva er vitsen med å ta ut 120 kilo aure frå eit fjellvatn, for å lage rakfisk som ingen greier å ete opp?
Her kunne ein like gjerne spørje seg kva som er vitsen med kunsten? Kva er i det heile vitsen med det som er annleis – om det no er annleis fordi det er gammalt, eller om det er annleis fordi det er nytt? «Skriv ein song om det du, Jon,» seier Ivar til arvingen sin. Det går som eit refreng gjennom heile boka. Bodskapen er då at alt ikkje kan formidlast i klår tale. Her finst innsikter og kunnskap som må bringast fram gjennom spelet sjølv, som hos spelemannen. Eller gjennom tidkrevjande arbeid for å røkte eit fjellvatn på gammalt vis. Kunst, handverk, arbeid og klokskap høyrer i lag og er vikla inn i kvarandre.
No er heller ikkje Stein Torleif Bjella ein ordkunstnar som trenger seg på med misjonerande bodskapar. Men vi noterer oss at bygdehipsteren Jon må tole mange og harde ord der han sit over årene i trebåten. Ja, vi er langt over grensene for det som vi har lært oss å kjenne som krenking. Jon går også sjølv for langt ei einsam natt med høg promille og mobiltelefonen i handa. Så kan det likevel gøyme seg kjærleik under den råe overflata. Ja, dette kan ein skrive songar om. Og dette kan det skrivast bøker om.
Fiskehuset handlar om det som ligg under overflata, i historia, i kunsten og mellom menneska. Vi er ein samstemt jury som er takksame for at vi får vere med å lytte når understrengane vibrerer i Fiskehuset.
Gratulerer med Nynorsk litteraturpris 2021, Stein Torleif Bjella!
Juryen for Nynorsk barnelitteraturpris har vore Heming Gujord, Margit Walsø og Carl Morten Amundsen.
Med Svarttrasta syng om natta har Tone E Solheim skrive ein vellykka debutroman, meiner juryen.
Prisen vart delt ut ved opninga av landmøtet i Noregs Mållag på Gardermoen. Tone E. Solheim får prisen for ungdomsromanen Svarttrasta syng om natta, som komut på Samlaget 2021. Det er Noregs Mållag som står bak prisen og den er på 50 000 kroner.
Grunngjevinga frå juryen:
Tone E. Solheim debuterte i 2021 med ungdomsromanen Svarttrasta syng om natta. Tittelen er henta frå Beatles’ Blackbird:
Blackbird singing in the dead of night Take these broken wings and learn to fly All your life You were only waiting for this moment to arise
Desse linene kan seiast å oppsummere det vesentlege i boka. Dette er historien om Martha og Edith. Båe jentene har sine «broken wings» og har vonde tap og erfaringar med seg. Martha elskar Beatles, saknar faren og har ei traumatisk oppleving å bera på. Som Martha i Bibelen er ho ein velgjerar. Ho er mild og god og ser etter det beste i alle. Edith er mørkare til sinns. Ho har dårleg impulskontroll. Det resulterer iblant i dumme og vonde handlingar. Ho gøymer seg i hettegenseren sin og distanserer seg frå folk.
Dei to jentene fører ordet i annakvart kapittel i boka. Dei treffest på vidaregåande og trass motsetnadane, eller kanskje nettopp på grunn av desse, fattar dei interesse for kvarandre. Jentene nærmar seg gradvis kvarandre både på det personlege planet og reint fysisk, og forholdet utviklar seg til å bli eit kjærleiksforhold. Edith som likar annan type musikk, byrjar å lytte til Beatles fordi Martha, den elska, er glad i Beatles.
Å vera usikker og redd for å seia og gjera dumme ting og øydeleggje alt når ein er forelska, er godt og truverdig skildra. To sårbare og usikre jenter med sine vonde erfaringar, finn saman. At dei er av same kjønn, får lite merksemd. Sjølv om hovudpersonane i utgangspunktet kan oppfattast som motsetnadar, framstår dei som komplekse og speglar kvarandre utover i boka. Dei er ikkje statiske og karikerte. Dei verkar på kvarandre og er i utvikling. Teikninga av karakterane og utviklinga av forholdet mellom dei er ei styrke ved boka.
Med Svarttrasta syng om natta har Tone E Solheim skrive ein vellykka debutroman. Vi gler oss til å følgja forfattarskapen vidare.
Gratulerer med Nynorsk barnelitteraturpris 2021, Tone E. Solheim!
Juryen for Nynorsk barnelitteraturpris har vore Rita Mundal, Ingrid Rogne og Roald Kaldestad.
Kringkastingssjef Thor Gjermund Eriksen er tildelt Målblomen frå Noregs Mållag.
– Vi veit kor viktig det er med sjefar som heiar fram nynorskbruk, og som stiller krav når det trengst. Thor Gjermund Eriksen har hatt drivkraft og gjennomføringskraft for å få resulat for nynorsken, og det fortener ein Målblome, seier Peder Lofnes Hauge, leiar i Noregs Mållag.
Det var overrekking av Målblomen på opningsdagen på landsmøtet i Noregs Mållag. Tildelinga vart møtt med ståande applaus frå landsmøtesalen.
Oppdraget frå Stortinget seier at NRK skal spegle samfunnet. Dette inneber både å utvide og å syne fram mangfaldet i Noreg, og såleis også ta i bruk og syne fram nynorsken. Dette mangfaldsoppdraget er eitt av dei viktigaste for ein allmennkringkastar, og det samfunnsoppdraget har Thor Gjermund Eriksen teke på alvor.
– Der andre har falle for freistinga å gøyme vekk målet om nynorsk, har Thor Gjermund Eriksen sett målet øvst på arket. Han har brukt sjefsmakta og synt at god språkbruk er eit leiaransvar, seier Peder Lofnes Hauge.
– Som kringkastingssjef har han sørgt for å vere oppdatert og orientert om språkarbeidet, og forankra planar i toppleiinga, i divisjonane og hjå redaktørane sine, seier Peder Lofnes Hauge. Dermed har vedtak av handlingsplanar for språk blitt til operasjonell plan og ført til praktiske tiltak i redaksjonane.
Dette har gjeve resultat. Gjennom fleire år har bruken av nynorsk og dialekt auka, og i 2019 kom meldinga: NRK nådde over 25% nynorsk, samla sett, i radio, TV og på nettsidene. I 2020 gjekk talet litt ned, men i 2021, 50 år etter vedtaket i Stortinget, hadde NRK igjen over 25 % nynorsk.
Nynorskelevar får ikkje den digitale skulekvardagen på nynorsk som dei har krav på. Rektorane håpar på hjelp frå staten.
100 rektorar på grunnskular med nynorsk opplæringsmål ønskjer at den nye opplæringslova skal ha krav om at skriveprogram og kontorstøtteprogram skal vera på nynorsk.
Det viser ei undersøking som Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK) har gjennomført i samarbeid med Pirion og Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa. 110 rektorar har svara på undersøkinga.
Raude strekar under nynorsken
ALVORLEG: – Det svært alvorleg at nynorskelevane ikkje får dei digitale hjelpemidla dei treng, seier Svein Olav B. Langåker, dagleg leiar i LNK. Foto: LNK
I fjor skreiv 108 ordførarar under på eit opprop med krav om å få nynorskversjon av skriveprogramma til Google. Dette kravet er enno ikkje innfridd.
Ifølgje undersøkinga svarar nær 30 prosent av rektorane at elevane bruker skriveprogram som Google Dokumenter og Pages frå Apple. Ingen av desse har godkjent nynorsk ordliste.
– Det er svært alvorleg når nynorskelevar ikkje får dei digitale hjelpemidla dei treng. Slik det i dag fungerer, så kan enkelte digitale hjelpemiddel vera meir til skade enn hjelp for elevar som skal læra nynorsk i skulen, seier Svein Olav B. Langåker, dagleg leiar i LNK.
Mellom borken og veden
Under 25 prosent av rektorane svarar at det mest brukte digitale læremiddelet deira fungerer like godt på nynorsk som bokmål. Skulane opplever det som vanskeleg å setja krav til fullgode versjonar på nynorsk. Då sit dei igjen med eit mykje mindre utval. Ein av rektorane skildrar situasjonen slik:
– Som skule kan ein fort hamna mellom borken og veden i fag der ein ikkje har bøker, men berre driv digitalt. Då «må» ein gjerne godta at læremiddelet enno ikkje er fullgodt på nynorsk. Det er typisk for forlaga å prioritera bokmålsversjonane.
SET KRAV: Rektor ved Rommetveit skule Britt Kristin Ladehaug ønskjer strengare nynorskkrav til digitale læremiddel og hjelpemiddel i opplæringslova. – I dag er det mykje meir arbeidskrevjande for både lærarar og leiarar på nynorske skular, seier ho. Foto: LNK
Treng at nokon tar ansvar
Det er store forskjellar mellom korleis rektorane opplever dei ulike forlaga, men felles er at berre eit mindretal er nøgde med dei nynorske versjonane. Fleire rektorar er misnøgde med at dei får tilsendt vurderingseksemplar på bokmål. Det gjer det vanskelegare å vurdera nynorsken.
– Fleire av rektorane seier at dei bruker tid på å påpeika nynorskfeil og koma med rettingar til forlaga. Slik kan det ikkje vera, seier Langåker.
95 prosent av rektorane seier det vil vera til hjelp om nokon fekk ansvar for å passa på at dei digitale læremidla har fullgode versjonar på nynorsk.
Berre 22 prosent av skulane seier det stemmer heilt at dei har gode rutinar som blir følgde opp for å sjekka om elevmaskinene og læremidla har dei rette språkinnstillingane.
Arild Torvund Olsen er høgskulelektor ved Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa. Foto: Nynorsksenteret
– Me er nok ikkje flinke nok til å sjekka innstillingar. Det er ei grense for kor mykje ein lærar har kapasitet til å halda styr på, skriv ein av rektorane.
Arild Torvund Olsen ved Nynorsksenteret meiner det må på plass gode sentrale løysingar som kan gjera det enklare for lærarane å ha kontroll.
– Det beste er om språkvalet følgjer eleven og Feide-brukaren gjennom alle læremiddel, hjelpemiddel, skriveprogram og maskinvare. Først då er ein sikker på at nynorskelevane får den digitale skulekvardagen dei har krav på, seier Olsen.
Klare krav til ny opplæringslov
I løpet av året er det venta at regjeringa skal leggja fram ei ny opplæringslov. Før jul leverte ei samla nynorskrørsle, ei rekkje nynorskkommunar og skular klare krav til lova.
– Ei ny opplæringslov må vera klokkeklar i kravet til læremiddel og læringsverktøyprodusentane. Skal dei få innpass i skulen, må dei levera produkt på både nynorsk og bokmål, heiter det i ei fråsegn frå landstinget til LNK i haust.
Dei siste åra har medlemene strøymt til Noregs Mållag. Til helga samlar Mållaget seg til landsmøte for å meisle ut ein ny språkpolitikk for Noreg.
– Det Noregs Mållag vedtar på landsmøtet vårt til helga, må bli offisiell norsk språkpolitikk, seier Peder Lofnes Hauge, leiar i Noregs Mållag i ei pressemelding.
Han går inn i ei landsmøtehelg med ein rekordstor organisasjon i ryggen. Ikkje sidan 1985 har Noregs Mållag hatt fleire medlemer, og no vil Hauge veksle medlemsveksten inn i politiske gjennomslag.
– Kunnskapsminister Tonje Brenna (Ap) kjem på møtet, og med krafta frå over femten tusen medlemer skal vi sende henne heim med følgjande bodskap: Den nye opplæringslova må styrkje nynorsken, seier Peder Lofnes Hauge.
Han er uroa for den digitale skulekvardagen til nynorskelevane.
– Den nye lova må ha ein langt strammare definisjon av kva som vert rekna som læremiddel og såleis skal vere på nynorsk. I dag badar nynorskelevane i bokmål, seier Peder Lofnes Hauge.
– Nynorskelevar er ikkje andrerangs elevar, men får i dag ei andrerangs lese- og skriveopplæring. Difor må nynorskelevane få den same retten til og tilgangen på digitale læremiddel, læringsressursar og skriveverktøy som bokmålselevane har, seier Peder Lofnes Hauge.
På landsmøtet skal Noregs Mållag vedta både nytt arbeidsprogram for dei fire komande åra og nytt prinsipprogram.
Sidan 2000 har andelen elevar med nynorsk som hovudmål på grunnskulen i Bergen falle frå 6 til berre 1,1 prosent. No prøver kommunen nye tiltak.
I 2002 var det 1.759 elevar i bergensskulane som hadde nynorsk som hovudmål. Sidan den gong har talet gått ned jamt og trutt, og ved inngangen til 2022 var det berre 316 elevar med nynorsk som hovudmål.
No prøver kommunen å ta grep, mellom anna ved å etablere ein rein nynorskklasse uavhengig av skulekrinsane på ein av sentrumsskulane, melder Bergens Tidende. Då søknadsfristen gjekk ut 14. mars, hadde likevel berre tre førsteklassingar søkt seg til denne klassen. Det er sett ei minimumsgrense på minst ti elvar for at klasen skal opprettast.
– Denne klassen er noko vi verkeleg ønskjer. Søknadsfristen er no utsett. Vi har sendt ut infoskriv til både kommunale og private barnehagar om tilbodet, seier byrådsleiarar byrådsleiar Roger Valhammer (Ap).
Dei tospråklege lærarane i Ålesund kommune har sidan hausten 2021 hatt intensiv opplæring i nynorsk. Den 9. mars var den siste dagen med kurs på nynorsk-piloten og samlinga var på Aasentunet. – Ei livleg og engasjert gruppe, seier kurshaldar Jan Olav Fretland.
Kurset handlar om å auke kompetansen på nynorsk, òg gje dei ei opplæring i nynorsk for å kunne kommunisere betre. 16 tospråklege lærarar frå 11 ulike nasjonar har sidan hausten 2021 vore med på fire digitale og to fysiske samlingar med kurshaldar Jan Olav Fretland. I kursa har lært om og øvd på dei grunnleggjande trekka i nynorsk.
– Dei aller fleste tospråklege lærarane har aldri hatt nynorskundervisning, og dei setter veldig stor pris på dette kurstilbodet. Jan Olav Fretland har gjort ein flott jobb med tilpassa opplegg og godt humør. Det har vore stor motivasjon hos deltakarane og dei har lært mykje på alle samlingane, seier Judith Damm, fagleiar for tospråklege lærarar i Ålesund kommune.
Denne siste samlinga fekk alle tospråklege lærarane delta:
– Til denne avslutninga av nynorsk-piloten har vi invitert alle dei tospråklege lærarane, 16 deltakarar har vore på kurs, men vi har over 30 lærarar. Dei var nysgjerrige på korleis det er å lære nynorsk og om det er vanskeleg. Det var derfor hyggeleg å invitere med fleire i dag, og opne opp for at fleire tilnærma seg språket, seier Judith Damm.
Besøk på Aasentunet
På denne siste samlinga på Aasentunet fekk deltakarane omvising og lære meir om Ivar Aasen og livet hans. Deltakarane lærte meir om det nynorske språket og snakka om korleis deira kurs har vore. Det blei delt både latter og historier blant deltakaren. Og mange kjem til å forsette å lære seg meir nynorsk:
– Det som er så spesielle med gruppa her, det at dei er så livlege. Eg hugsar nesten ikkje at eg har hatt folk på teams, altså digital undervisning. Dei har snakka i munnen på kvarandre, men det har vore så mykje aktivitet og liv. Og då er det morosam å vere lærar!, seier Jan Olav Fretland.
Omvisning på Aasentunet. Foto: Fanny A Syversen
Takk for reisa
Deltakarane fortel at kurset har hjelpt dei med å forstå informasjon og dei har vorte betre til å kommunisere. Dei takka læra Jan Olav Fretland for eit fantastisk kurs og god opplæring.
– Eg heiter Irena og eg har ikkje lært nynorsk først. Dette har vore lærerikt og spennande, eg er no betre rusta til kvardagen min som tospråkleg lærar og i møte med føresette i skolen. Eg synest nynorsk er så fin og så bra, seier kursdeltakar Irena Latakiene, som har jobba over 10 år i Ålesund kommune.
Irena Latakiene. Foto: Fanny A. Syversen
Kvifor må eit pilotkurs til?
Kvardagen som tospråkleg lærar har fleire lag. Dei er i møte med elevar som lærer nynorsk og dei er eit kontaktpunkt mot føresette som mottek informasjon frå kommunen på nynorsk. Også er dei tilsette i ein nynorskkommune og mottek informasjon internt på nynorsk. Derfor er eit slikt kurs viktig, nettopp så dei blir betre rusta til å gjere jobben sin enda betre.
– Norskopplæring for innvandrarar er ein nøkkel til integrering og deltaking. I nynorskkommunane er opplæring i nynorsk eit godt integreringstiltak, og då er det òg viktig at morsmålslærarane er trygge i nynorsk, seier dagleg leiar i LNK, Svein Olav B. Langåker.
Oppfølging av kommunen sin språkbruksplan
Ålesund kommune vedtok ein språkbruksplan desember 2020. Kartlegginga i forarbeidet oppdaga at tospråklege lærarar har eit behov for å auke kompetansen på nynorsk. Eit slikt tilpassa opplegg eksisterte ikkje. Etter initiativ frå Ålesund kommune og Fretland & Fretland ville Landssamanslutninga for nynorskkommunar bidra til at ein kunne lage ein pilot for eit slikt kurs.
– Å bidra til at innvandrarane får god opplæring i nynorsk er eit høgt prioritert område for LNK, og eg er veldig glad for samarbeidet om dette kurset med den mest folkerike medlemskommunen vår, seier Langåker.
Han har vore både statsråd og stortingsrepresentant, og han har også tidlegare vore styreleiar for Nynorsk kultursentrum. I dette intervjuet snakkar Reidar Sandal om korleis han ser på nynorsken i dag. Han legg mellom anna ikkje skjul på at han er i sjokk over at Hemsedal har valt bokmål.
Reidar Sandal er tilbake som styreleiar i Nynorsk kultursentrum, etter at han vart kasta frå vervet då Høgre og Framstegspartiet hadde danna regjering i 2014. No er han igjen klar til å stå på barrikadane for nynorsken.
Den tidlegare Ap-statsråden og stortingspolitikaren, opphavleg utdanna som lektor, gler seg til å ta fatt på oppgåva som styreleiar. Han er oppteken av å styrkje stillinga til nynorsken i det norske samfunnet, og han ser mange utfordringar for det nynorske skriftspråket.
Han er uroa over at mange unge forlèt nynorsken når dei kjem opp i ein viss alder, og at det nynorske skriftspråket er under press på stadig fleire område i samfunnet. Som at bokmål erstattar nynorsk i område der nynorsk hittil har vore einerådande, no sist i Hemsedal.
Kom som eit sjokk
Sandal har i fleire år hatt eit nært forhold til Hemsedal, ikkje minst fordi han har hytte der. Rett nok heilt på grensa til Gol, men like fullt Hemsedal. Han likar dårleg at kommunen no har innført bokmål som administrasjonsspråk og som språk i skulen.
– Hemsedal er så til dei grader eit nynorskdistrikt. Det er ikkje så lenge sidan nabokommunen Ål vart kåra til årets nynorskkommune, og heile Hallingdal er eit viktig område for nynorsken. Eg må vedgå at det kom som eit sjokk på meg at Hemsedal har vorte ein bokmålskommune, seier han.
72 år gamle Reidar Sandal er mest kjend som politikar for Arbeidarpartiet, valt inn på Stortinget frå Sogn og Fjordane første gong i 1990. I 1995 vart han henta inn i regjeringa til Gro Harlem Brundtland som kyrkje-, utdannings- og forskingsminister. Då ho gjekk av i 1996, vart Sandal med over i same posisjon i regjeringa til Thorbjørn Jagland.
Sandal blei så fylkesdirektør for utdanning i Sogn og Fjordane. Han arbeidde deretter eitt år i næringslivet i Florø i heimkommunen Florø, før han igjen var stortingsrepresentant frå 2001 til 2009. Størstedelen av denne perioden hadde han det prestisjetunge vervet som leiar i finanskomiteen.
Reidar Sandal er tilbake som styreleiar i Nynorsk kultursentrum. Her er han i Aasen-tunet i Hovdebygda i Ørsta kommune i Møre og Romsdal. Foto: Benedikte Flataker / Nynorsk kultursentrum.
Tung satsing
Som stortingspensjonist har han hatt fleire styreverv både i det offentlege og i næringslivet, og frå 2010 til 2013 var han styreleiar i Nynorsk kultursentrum. I 2014 vart han erstatta av Frp-politikaren Lodve Solholm, som då var blitt fylkesmann i Møre og Romsdal.
Sandal varslar ei tung satsing frå Nynorsk kultursentrum mot spesielt utdanningssektoren og mot kulturlivet.
Nynorsk kultursentrum har hovudkvarter i Ivar Aasen-tunet i Hovdebygda i Ørsta kommune i Møre og Romsdal. Senteret er på garden der Ivar Aasen vart fødd i 1813. Det er ei stifting som er eigd av fleire kommunar, fylkeskommunar, høgskular og universitet, men finansieringa kjem i stor grad frå Kulturdepartementet. Styret er samansett av personar som er oppnemnde av Kulturdepartementet eller rådet for stiftinga. Det er departementet som utnemner styreleiaren.
Ved sida av hovudkvarteret i Aasen-tunet i Hovdebygda i Ørsta har Nynorsk kultursentrum også avdelingar i Ulvik i Hardanger, Hauge-senteret, og i Vinje i Telemark, Vinje-senteret. Senteret i Ulvik er kalla opp etter poeten Olav H. Hauge og i Vinje har senteret namnet sitt etter Aasmund Olavsson Vinje.
Sandal hadde håpt at nynorsken skulle stå sterkare i det norske samfunnet i 2022 enn han gjer.
– Vi kjempar for å halde posisjonen og styrkje nynorsken sine interesser. Vi må vere energiske og stå på, det gjer seg ikkje sjølv. Motkreftene er sterke, minst like sterke som for 10–20 år sidan, seier han.
Han har inntrykk av at dei mest framståande motkreftene i dag er i media og i det offentlege byråkratiet.
– Det heiter seg at folk skal få svar frå stat og kommune på den målforma dei sjølve har brukt, men det skjer i altfor lita grad. Det er også eit allment press i skuleverket, som ikkje gjer det enklare å vidareføre nynorskklassar, legg han til.
– Sanksjonar ved lovbrot
Han er også klar på at språklova er til for å haldast, og at det må få konsekvensar dersom offentlege instansar ikkje oppfyller lova.
– Sanksjonar må komme ved lovbrot. Eg vil tenkje meir på kven som bør ha sanksjonsmakta, men Språkrådet er ein kandidat, seier han.
Sandal meiner likevel at til dømes Bergen kommune har gjort ein viktig innsats for å løfte fram nynorsken, og her nemner han spesielt innsatsen til tidlegare ordførar og no energiminister Marte Mjøs Persen.
– Det er positive trekk også i media. Mange aviser brukar nynorsk, spesielt på Vestlandet. Bergens Tidende er også bra på dette feltet, og det er positivt at både Aftenposten og VG har opna for nynorsk. Eg gler meg heller over framgangen enn å irritere meg over tapte slag, understrekar styreleiaren.
Noko av det han gler seg over, er at fleire i næringslivet nyttar nynorsk i marknadsføringa. Han nemner spesielt Kleven-verftet i Ulsteinvik og Lerum i Sogndal, som begge brukar nynorsk også på nettsidene sine.
– Det har med identiteten og sjølvrespekten vår å gjere for oss som snakkar dialekt og skriv nynorsk. Det er viktig å hegne om det grunnlaget i både smått og stort. Eg er glad for å vere tilbake i Nynorsk kultursentrum, avsluttar Arve Sandal.
– Kjenner organisasjonen
Fungerande direktør i Nynorsk kultursentrum, Gaute Øvereng, seier til Nynorsk pressekontor at han er glad for at Reidar Sandal har takka ja til å bli ny styreleiar i stiftinga. Han meiner den nye styreleiaren gjorde ein god jobb sist han var styreleiar, og at han kjenner organisasjonen godt.
– Det var i hans første periode at arbeidet med Hauge-senteret i Ulvik og Vinjesenteret i Vinje starta. Han kjenner organisasjonen godt, sjølv om det er åtte år sidan han sist var styreleiar, seier Øvereng.
Øvereng gjer det også klart at dei er svært nøgde med arbeidet Lodve Solholm gjorde då han var styreleiar fram til nyttår i år. På spørsmål om den politiske ståstaden er viktig for dette vervet, svarar han nei.
– Vi har hatt gode styreleiarar. Det viktigaste er at dei ynskjer å jobbe for nynorsk skriftkultur og for institusjonen sine interesser, ikkje kvar dei står partipolitisk. Det er ein fordel med folk som kjenner det politiske systemet, same kva parti dei tilhøyrer, meiner han.
Det er 24 fast tilsette i Nynorsk kultursentrum, fire i Ulvik, fem i Vinje og resten ved Aasen-senteret i Ørsta. I tillegg er det nokre engasjementsstillingar.
Me bruker cookies og andre tekniske løysingar for å forbetra opplevinga di av nettstaden vår, analysera bruksmønster og levera relevante annonser. I den oppdaterte personvernerklæringa vår kan du lesa meir om kva for informasjon me samlar inn og korleis denne blir brukt.
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
