Fredag 24. mars 2023 la Tonje Brenna fram forslag til ny opplæringslov. Norsk Målungdom synest det er fleire gode framlegg for nynorskelevane, men at det viktigaste manglar i innspurten.
– Definisjonen på læremiddel i forslaget femnar om for lite. Det er ikkje nok med berre dei få og store læremidla. Opplæringslova må få med digitale læringsressursar, appar, plattformer og verktøy som faktisk blir brukt i skulen. Når skulen blir meir og meir digitalisert, gjer i praksis forslaget at nynorskelevane får sjå språket sitt mindre og mindre, seier Tobias Christensen Eikeland, leiar i Norsk Målungdom i ei pressemelding.
– Tiltaka må komma med opplæringslova, elles kjem nynorskelevane til å liggje bakpå i tiåra som kjem, legg Eikeland til.
Den noverande opplæringslova vart vedteken for 25 år sidan.
Samstundes er det ikkje berre grått, meiner leiaren i Norsk Målungdom:
– Me er svært nøgde med at det blir språkdelt ungdomsskule. At elevane kan gå i klassar der hovudmålet deira er undervisningsspråket ut heile grunnskulen, er eit viktig og naudsynt tiltak for å skape trygge språkbrukarar, også i randsonene. Det blir også eit absolutt krav om at skriveprogram i skulen skal stø nynorsk fullt ut. Dette har me jobba for lenge, og gjer at store selskap som Google ikkje lenger kan sova i timen.
– Norske kommunar er viktige språkaktørar, og mellom 356 nyansar av kommunegrått har språket vårt både bøller og bestevener. Midt i det grå står Eva Vinje Aurdal som ei raud Ap-rose. Ho la hovudet på blokka for eit tospråkleg Ålesund, og sigra, sa Peder Lofnes Hauge, leiar i Noregs Mållag.
Laurdag fekk ordførar Eva Vinje Aurdal tildelt Målblome av Mållaget som takk for hennar viktige arbeid for nynorsken i Ålesund.
– Aurdal har bidrege til å auke statusen til nynorsken, løfta han fram og gjort det litt enklare å vere nynorskbrukar i ein kvardag dominert av bokmålet, sa mållagsleiaren, under utdelinga på vårseminaret til Noregs Mållag, der Eva Vinje Aurdal fekk ståande applaus.
– Nynorsken har vind i segla i fleire av dei største byane i Noreg. Det har vi sett i både Bergen, Oslo og Stavanger dei siste åra. Eva Vinje Aurdal opna vindauga og let vinden blåse inn også på rådhuset i Ålesund, sa Hauge.
Under utdelinga framheva Aurdal kor viktig likestillinga mellom språka er.
– Skal nynorsk bli likestilt med bokmål må vi bade i språket. Det er rettferdig, sa ordføraren.
Nynorskkommunane (LNK) er glad for at regjeringa vil lovfesta at skulen skal ha skriveprogram som støttar nynorsk, men meiner lova må oppdaterast for å gi nynorskelevane rett til læringsressursar på nynorsk.
– Skulen er ein heilt annan i dag enn då opplæringslova sist blei oppdatert. I den digitale skulen sit over 73000 nynorskelevar og må bruka verktøy og læringsressursar på feil språk, seier styreleiar i LNK, Sara Hamre Sekkingstad.
LNK meiner læremiddelsituasjonen må bli tilpassa dagens bruk av digitale plattformer og læringsverktøy.
– Framlegget til opplæringslov strammar ikkje godt nok inn definisjonen av eit læremiddel. Dermed er framleis like mange digitale læremiddel i ei gråsone, og praksisen med å tilby bokmålsversjonar til nynorskelevar kan halda fram, seier styreleiaren i LNK, og legg til:
– Dette set skuleeigar og dermed kommunane i ein vanskeleg situasjon som innkjøparar med uklare reglar å halda seg til. Dette er det fort nynorskelevane som taper på. Me håpar Stortinget vedtek ei ny opplæringslov som er klokkeklar i kravet til læremiddel og læringsverktøyprodusentane. Skal dei få innpass i skulen, må dei levera produkt på både nynorsk og bokmål.
Nøgd med krav til skriveprogram
For heile nynorskrørsla har det vore eit viktig krav å få inn eit absolutt krav til at skriveprogramma som blir brukte i skulen skal støtta både nynorsk og bokmål.
– Det er godt at regjeringa har lytta til dette. Slik situasjonen er i dag, så er det direkte skadeleg for elevane som skal læra å skriva nynorsk i skulen. I skriveprogramma til Google og Apple kan elevane få raude strekar under korrekt nynorsk og ingen raude strekar under det som er feil, fortel Svein Olav B. Langåker, dagleg leiar i LNK.
Ei undersøking LNK gjennomførte i fjor, viste at 30 prosent av skulane med nynorskelevar brukte skriveprogram utan godkjend nynorsk retteprogram. Frå 2024 blir det no forbode å bruka slike skriveprogram i skulen.
– Situasjonen i nynorskklasseromma er alvorleg. Det sit over 73 000 nynorskelevar ved pultane sine og må bruke digitale læringsressursar på feil språk, seier Peder Lofnes Hauge, leiar i Noregs Mållag.
I dag la kunnskapsminister Tonje Brenna (Ap) fram regjeringa sitt forslag til ny opplæringslov.
– Utan endringar i Stortinget vil den nye opplæringslova føre til ei større digital læremiddelkrise for nynorskelevane, seier leiaren i Noregs Mållag i ei pressemelding.
Svært skuffa
Mållagsleiaren er svært skuffa over at regjeringa ikkje viser vilje til å sikre nynorskelevane den same tilgangen på og retten til digitale læremiddel og læringsressursar som dei andre elevane har.
– Det hjelper lite med eit nynorskkrav til berre nokre få, store læremiddel når kravet ikkje treffer alle dei digitale læringsressursane, appane, plattformene og verktøya som faktisk finst på marknaden og blir brukte i skulen, seier Peder Lofnes Hauge.
Han meiner styresmaktene overlet styringa av skulen til private aktørar.
– Departementet har laga eit kunstig skilje mellom «læremiddel» og «læringsressursar».
– Utnyttar smotthol
Produsentane utnyttar dette smottholet i lova og lagar produkt som ikkje har nynorskversjon. Dette må Stortinget stogge med eit tydeleg lovkrav.
– Vi merkar oss at grasrota i både Ap og Sp no mobiliserer for våre krav. Det vil vere oppsiktsvekkande om regjeringspartia ikkje vil sikre nynorskelevane ein reell rett til digitale læremiddel på språket sitt.
Sjølv om Noregs Mållag bur seg på kamp i Stortinget, gler Peder Lofnes Hauge seg over at språkdelte ungdomsskular framleis ligg inne i lovforslaget, og at det no blir eit absolutt krav om at skriveprogram i skulen må kunne nynorsk.
– Likevel vil ikkje denne lova gje nynorskelevane dei same rettane som bokmålselevane har. Det er dramatisk for nynorsken i skulen.
I forslaget til ny opplæringslov føreslår regjeringa fleire større og mindre endringar til språk på skulane.
Departementet føreslår blant anna:
å vidareføra at kommunen skal gi forskrift om det er bokmål eller nynorsk som skal vere hovudmålet ved kvar skole, og lovfeste det same for fylkeskommunen.
å vidareføra kravet om rådgivande røysting ved skifte av skriftspråk i grunnskolen, men slik at kven som har røysterett, blir regulert i forskrift.
å vidareføra rettane til å velja bokmål eller nynorsk i skriftlege arbeid og i læremiddel.
å lovfesta rett til opplæring i ei eiga gruppe på barne- og ungdomstrinnet på det skriftspråket kommunen ikkje har vedteke, men slik at det er kommunen som avgjer kva skole som skal gi tilbodet når elevane er spreidde på fleire skolar.
å vidareføra retten for elevar som må overførast til ein skole med eit anna skriftspråk enn det dei hadde på 1. til 4. trinn, til å bruke og få opplæring på det skriftspråket dei hadde, og til å få opplæring i faget norsk i ei særskild gruppe.
å vidareføra at departementet kan gi forskrift om fritak for opplæring i eitt av dei norske skriftspråka for enkelte elevgrupper.
å lovfesta eit generelt krav om opplæring i begge skriftspråka.
Vi har intervjua tekstforfattar Kjartan Helleve om dei siste hendingane rundt teikneseriefigurane Vangsgutane, som kom fram i siste utgåva om dei ved juletider. Faste Vangsgutane-lesarar lurer på om Sigrid Vangen er klar for å gifte seg med Sterk-Ola Bakken …
I juleheftet Vangsgutane for 2022 skjedde det som mange seier dei har venta på i mange år, medan andre igjen reagerte med vantru. Sterk-Ola Bakken gjekk ned på kne og fridde til Sigrid Vangen.
Tekstforfattar Kjartan Helleve, som også eig og driv Fonna Forlag, seier at han har fått mange tilbakemeldingar på frieriet, og at dei aller fleste er positive. Mange har gitt uttrykk for at det har lege i lufta lenge, seier han til Nynorsk pressekontor.
Vangsgutane er historia om Sigrid Vangen, som vart enkje i ung alder og som sat att på småbruket med gutane Steinar og Kåre, og folk rundt dei i Todalen på Nordmøre. Teikneserien om dei farlause, men snille og hjelpsame gutane frå Vangen har vore folkelesnad her i landet sidan 1941.
Eigar av Fonna forlag og utgivar av Vangsgutane Kjartan Helleve. Han meiner Larris har vore misforstått. Foto: Erik Grov
Nytt og gammalt
Fonna gir ut juleheftet kvar jul, og dei siste rundt 20 åra har det vore ei blanding av opptrykk av gamle historier og nyskrivne og nyteikna soger. Og det har skjedd ein god del med figurane som Leif Halse skapte som ei motvekt til den amerikanske teikneserien Knoll og Tott.
Læraren og forfattaren Leif Halse meinte dei rampete amerikanske tvillingane hadde dårleg innverknad på den oppveksande slekt i Noreg etter krigen, og han ville skape eit univers der det å vere snill, arbeidsam og hjelpsam var dei viktigaste verdiane.
Steinar og Kåre Vangen var uendeleg gode, medan motsatsen Larris Skjorhagen var den ultimate dritsekken. Og ikkje minst den slaskete faren hans, Martin. Enkja Sigrid var sterkt bunden til heimegarden og gutane sine, medan ungkaren Sterk-Ola Bakken var den gode hjelparen frå nabogarden. Og Steinar og Kåre hamna på stadig nye eventyr, både frivillig og ufrivillig. Larris var ugagnskråka i bygdeidyllen.
– Men etter kvart så ser vi at Halse også gjer Vangsgutane litt mindre prektige og Larris litt mindre fæl. Og den utviklinga har halde fram også i dei nye historiene. Vi ser at Larris seinare også har vore tolka som eit offer, i alle fall at han er misforstått, fortel Kjartan Helleve.
Han gjer det klart at det er mange klassiske historier å ta av, slik at dei mange trufaste lesarane av Vangsgutane får glede av dei gamle sogene i mange år framover.
Dei siste åra har Ivan Andreassen stått for teikningane, medan det har vore ulike forteljarar. Nils Nordberg skreiv teksten i fleire år, men no har Kjartan Helleve teke over som forteljar. I dei gamle historiene var Jens R. Nilssen teiknar, medan Leif Halse var forteljar.
Framsida av Vangsgutane jula 2022. Teikning Ivan Andreassen. Foto: NPK
Vangsgutane på sokkel
– Hendingane gjekk i stor grad føre seg i Todalen, men det vart eigentleg meir skildring av eit bygdemiljø enn berre historier frå Todalen. Teiknaren Jens R. Nilssen vitja faktisk aldri nordmørsbygda, seier Helleve.
Like fullt står Vangsgutane sterkt i Todalen, og Steinar og Kåre Vangen har hamna på sokkel i bygda.
Helleve fortel at dei sel tett opp under 20.000 hefte av Vangsgutane kvar jul, men at han enno ikkje har fått dei endelege tala for 2022. Og det artige er at dei ikkje sel godt berre i nynorsk område, men faktisk stort sett over heile landet.
– Staden vi selde flest julehefte i 2021 var i Obs-butikken på City Syd i Trondheim. Vi har også svært gode tal frå den største bokhandelen i landet, Tanum på Karl Johans gate i Oslo. Eg trur det er rom for vekst i åra som kjem. Tanken er at vi skal få endå fleire salsstader i tillegg til juleheftehyllene i butikkar og kioskar. I 2022 distribuerte vi blant anna mange hefte gjennom bokhandlane, seier Helleve.
Han ser ikkje bort frå at det blir aktuelt å ta opp att den gamle tradisjonen med å selje julehefte på dørene.
Det var overraskande for Helleve at Vangsgutane står såpass sterkt i Trøndelag, eit fylke som i dag ikkje har ein einaste kommune med nynorsk som opplæringsmål.
Sterk lojalitet
– Det er tydeleg at lojaliteten til Vangsgutane er sterkare enn motstanden mot nynorsk, skyt han inn. Helleve fortel at han først trudde Vangsgutane var eit vestlandsfenomen, men at det har vist seg at dei har lesarar over heile landet.
Men tilbake til det overraskande frieriet i juleheftet for 2022. Faste Vangsgutane-lesarar lurer på om Sigrid Vangen er klar for å gifte seg med Sterk-Ola Bakken.
– Eg må vedgå at eg har fått litt kalde føter, og det er slett ikkje sikkert at Sigrid sitt svar kjem alt i år. Det blir i alle fall ikkje bryllaup i 2023. Det er slik i teikneseriar. Det har vore uavklart lenge mellom Donald og Dolly også, til dømes, seier Kjartan Helleve.
Det er mange uavklarte spørsmål også i Vangsgutane. Er Sigrid Vangen i fertil alder? Kan Steinar og Kåre få småsysken? Blir det samanslåing av smågardane Bakken og Vangen? Vil Breiset-gubben framleis vere patriarken i bygda?
Korleis blir det med den reiseglade fotografen og journalisten Tarald Turist? Eller med dei to halvkylpertane Kure og Klomp? Eller påskegjesten Flirop? Eller kva med lokaloppgjeret i fotball mellom Tov og Søya?
Vangsgutane vil nok halde oss i ande i jula i mange år framover. Det er nok å ta av.
Fakta om Vangsgutane
* Norsk teikneserie, først på trykk i Nynorsk Vekeblad 5. oktober 1940.
* Har kome som julehefte sidan 1941.
* Forlagssjef Hans Aarnes i Fonna Forlag bad lærar og forfattar Leif Halse om å skape eit bygdeunivers med figurar som kunne vere ei motvekt til Knoll og Tott.
* Har vorte ein norsk klassikar med både spenning og humor. (Kjelde nsl.no)
Torsdag 23. mars arrangerer Nynorsksenteret eit gratis nettseminar om korleis ein kan hindra at elevar skiftar frå nynorsk til bokmål.
Molde vidaregåande har teke nokre strukturelle grep for å gjera det enklare og kjekkare for elevar med nynorsk som hovudmål å halde på språket sitt.
Torsdag 23. mars frå kl. 14.30–15.00 kan du møta Celia Berg (t.v) og Marianne Anderson som arbeider ved Molde vidaregåande. Grepa skulen har tatt, er verken dyre eller omfattande, men vitnar om ei leiing som er medviten ansvaret dei har for å gje elevane gode vilkår til å halda fram som nynorskbrukarar.
Ein ny rapport om språkbyte har samla funn frå ei rekkje nyare studiar om språkbyte frå nynorsk til bokmål. Funna frå studiane viser at det ofte er manglande struktur og tilrettelegging som gjer at nynorskelevane vel å byta språk når dei kjem til ein vidaregåande skule der dei er i språkleg mindretal.
Dolly Parton og Johnny Cash på nynorsk eller dialekt. No blir ein ny gjendiktingskonkurranse kunngjort.
Inspirert av suksessen med å be om slike tolkingar av Leonard Cohen i 2019, ønskjer no LittLarm – som blir arrangert i tilknyting til festivalen Bygdalarm – nye bidrag.
Fristen for å sende inn går ut 1. juni, medan dei tre beste bidraga skal framførast laurdag 1. juli i Norheimsund. Ein jury beståande av forfattarar, musikarar og representantar for arrangørane kårar éin vinnar og delte andreplassar.
Deltakarane blir lova stor fridom. Bokstavtru omsetjing blir ikkje nødvendigvis premiert, for ifølgje reglane er det viktigaste «å fange opp stemninga og bodskapen i teksten» – gjerne tilpassa norsk samtid.
Ein legg dessutan minst like mykje vekt på at verselengder og rytmar er intakt og at flyten blir god, så songen kan framførast «nokolunde likt med originalen», heiter det vidare.
Etter ei rådgivande folkerøysting i Hjartdal går eit fleirtal inn for å behalde nynorsk som hovudmål på offentleg skule i kommunen.
Nynorsk fekk 189 stemmer, medan bokmål fekk 158 stemmer. Fire stemte blankt.
Ordførar Bengt Halvard Odden hadde håpa på eit klarere resultat, og seier til NRK at dette ikkje gjer valet enkelt når kommunestyret skal avgjere saka 26. april.
Det var berre 30 prosent av dei røysteføre i kommunen som deltok i folkerøystinga.
Barneavisa Framtida Junior er kåra til Årets nynorskbrukar 2023. – Framtida Junior får prisen for å bryte veg for meir nynorsk i digitale medieflater, med varierte emne for 7–13-åringar, seier styret i Nynorsk kultursentrum.
Prisen Årets nynorskbrukar er på 100 000 kroner og vert delt ut på opningsdagen av Festspela i Aasentunet torsdag 8. juni. Prisen vert delt ut av styret i Nynorsk kultursentrum til ein person eller institusjon som syner evne til å bryte med språklege og kulturelle konvensjonar om bruk av nynorsk, og at dei gjer det lettare å vere nynorskbrukar gjennom sitt føredøme.
– I eit medielandskap der nynorsk er for lite synleg i dei nasjonale dagsavisene, prøvde Framtida Junior seg i 2017 på noko modig. Dei skipa ei nett- og papiravis på nynorsk for barn. Det er ingen tvil om at Framtida Junior gjer det lettare å vere nynorskbrukar, seier styreleiar Reidar Sandal i Nynorsk kultursentrum.
– Det er utruleg stor stas å bli heidra og verdsett på denne måten! Eg vil takka alle i redaksjonen som har bidratt til dette store løftet, og til alle gode samarbeidspartnarar og bidragsytarar, seier redaktør i Framtida Junior og dagleg leiar i LNK, Svein Olav Langåker.
– Målet vårt har heile tida vore å vise fram og styrke engasjementet til barn. Når me gjer det på nynorsk, så er me òg med på å styrke nynorsken og vise at han kan brukast til å skriva om og for framtida vår. Denne prisen viser at me er på rett veg, og det gir ein ekstra kveik til det kjekke arbeidet vårt, legg han til.
Framtida Junior er ei avis for barn mellom 7 og 13 år. Avisa har som mål å auke og synleggjere engasjementet til barn og unge, i tillegg til å styrke nynorsken. Framtida Junior har eit nettmagasin og ei månadleg papirutgåve. Framtida Junior er eit samarbeid mellom ABC Startsida, stiftinga Magasinett og Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK). Fleire lokalaviser samarbeider om å gi ut papiravisa.
Korleis myndigheitene kommuniserer med oss innbyggjarar har stor betydning for kor demokratisk samfunnet er. Studiet Klart språk ved Universitetet i Oslo jobbar for å få tydelegare språkbruk frå myndigheitene ut til folket.
– Ein viktig del av dette studiet er å oppdage makta som ligg i tekstar frå myndigheitene, seier fagansvarleg Johan Tønnesson for bachelorprogrammet Klart språk på Universitetet i Oslo til Nynorsk pressekontor.
Vi møter språkprofessoren på kontoret hans på det Humanistiske fakultetet på Blindern. Journalisten kom nokre minutt for tidleg til avtalen og måtte pent vente på gangen til Tønnesson var ferdig med eit telefonmøte – også det om språk.
Korona
– Beklagar ventetida, seier han med vennleg røyst når døra går opp til presist avtalt tidspunkt.
For på studiet Tønnesson leier er presisjon ein viktig faktor. Språkprofessoren trekker fram eit heilt konkret eksempel på kvifor det er viktig at den språklege kommunikasjonen frå myndigheitene er presis.
Språkprofessor Johan Tønnesson meiner myndigheitene var heilt avhengige av å kommunisere tydeleg under koronapandemien. – Så då var det jo utruleg heldig at dei hadde «Mr. Klar språk himself» Espen Rostrup Nakstad som formidlar, seier han. Foto: Kjell Åsmund Sunde/ NPK
– Sjå berre på korona-handteringa. Klart språk var enormt viktig då. Kva hadde ein lov til? Kva hadde ein ikkje lov til? Kvifor var det viktig å vaksinere seg? Myndigheitene var heilt avhengige av å kommunisere tydeleg. Så då var det jo utruleg heldig at dei hadde «Mr. Klar språk himself» Espen Rostrup Nakstad som formidlar, seier språkprofessoren engasjert.
Klart språk-studiet blei starta i 2019 og det første kullet med nyutdanna klarspråkstudentar blei uteksaminert i fjor. I desse dagar planlegg Tønnesson korleis han kan rekruttere nye studentar til det relativt nyoppstarta bachelorprogrammet. Han set seg framfor dataskjermen på kontoret og les opp teksten han skal forkynne til elevar på vidaregåande for å få dei inn på studiet:
«Det er inga sjølvfølgje at demokratiet kjem til å overleve – heller ikkje i Noreg. Ein viktig byggjestein i demokratiet er språket. Viss Nav og utlendingsmyndigheitene skriv uforståelege skjema, og viss vi ikkje blir inviterte til å ytre oss slik at myndigheitene forstår kva vi har på hjartet, vil det gå både på tilliten og rettstryggleiken laus. Dette er utgangspunktet for studieprogrammet Klart språk som du no skal bli litt kjend med.»
– Det er det eg skal lokke 18- og 19-åringane med, fortel Tønnesson.
«Ut og nave»
Ein offentleg aktør som klarspråk-studentane tidleg får stifte kjennskap til er Nav. Dei forvaltar ein tredel av statsbudsjettet og har over 22.000 medarbeidarar. Dei fleste nordmenn har på eit eller anna tidspunkt vore i kontakt med Nav, og etaten er sentral for livet til mange nordmenn. Difor er det òg ekstra viktig at kommunikasjonen frå dei ikkje verkar uforståeleg for folk.
– Når det kjem ein ny student her, så er noko av det første dei gjer å gå laus på ein informasjonstekst frå Nav. Kva er bra og kva er ikkje bra med teksten? Vi oppmodar studentane til å lese teksten som om han er skriven til dei, seier Tønnesson.
Studentane er òg ute i «felt». I fjor haust besøkte førsteårsstudentane hovudkontoret til Nav.
– Vi blir verkeleg tatt på alvor der. Dei vil gjerne ha impulsar og utdanna folk. Dei er villige til å ta imot så mange praktikantar herfrå som vi kan sende.
For Klart språk-studiet skil seg på fleire måtar frå andre studium ved UiO. Å få prøvd ut kunnskapane ute i felt er ein viktig del av det å bli klarspråkmedarbeidar.
– På siste del av bachelorstudiet er det ein praksisperiode der studentane er ute i den verkelege verda. Ein god del har praksis hos Nav, nokre er i juridiske verksemder, og andre igjen prøver seg hos føretak som jobbar direkte med klart språk. Moglegheitene er mange, konstaterer fagansvarleg Tønnesson.
På betringsveg
Språkprofessoren er klar på at det framleis er ein jobb å gjere for å få på plass tydelegare kommunikasjon frå myndigheitene. Han understrekar likevel at vi har komme ein lang veg.
– Eg skal vere litt optimistisk og seie at det er mykje betre enn det ein gong var. Det gamle kansellispråket har stått for fall, men det betyr ikkje at vi ikkje finn eksempel på det framleis.
Han trekker fram at medvitet rundt klar kommunikasjon har gått parallelt med den teknologiske utviklinga på ein stort sett god måte.
– Når nokon sit i ein organisasjon og får haugevis av medlingar frå folk som ikkje skjønar nettsida, går dei til IT-folka og spør korleis ein kan løyse det? Då er samarbeidet i gang. Skatteetaten er stjerneeksempelet der. For oss som borgarar er det langt lettare no enn den gongen vi skulle lese rettleiinga for sjølvmeldinga på papir og prøve å skjønne den.
Den teknologiske utviklinga kan likevel vere ei utfordring for klarspråket.
– No er vi i ein fase med kunstig intelligens som òg blir ein viktig del av offentleg styring. Det er veldig komplekst. Ein hovudfare, slik eg ser det, er at det i for stor grad er IT-kompetansen som styrer. Det kan gi effektivitet på den måten at vi som borgarar berre plottar inn informasjon i standardiserte skjema. Ein effektiv IT-prosess, men eg som borgar blir umyndiggjort. Dei tekniske systema fangar ikkje opp om folk forstår eller er fornøgde med prosessen. Folk må forstå for å kunne delta, seier Tønnesson før han ser på klokka og konkluderer med at vi må runde av fordi han har eit anna møte.
For klarspråk-professoren er presis til avtalar – like presis som språket han og dei andre ved Klart språk-studiet lærer vekk til dei som skal forme offentleg kommunikasjon i åra framover.
Nordmenn har late seg forføre av Napoli-bøkene til Elena Ferrante. Kvinna bak dei norske omsettingane seier det verkar som ein umetteleg marknad: – Fleire håpar det blir meir.
– Bøkene blei ein skikkeleg snakkis, og vi nordmenn er jo sauar. Det blei til slutt eit heilt uventa fenomen som eg har snakka mykje om dei siste åra.
Slik forklarar Kristin Sørsdal korleis ho har opplevd å omsette den italienske forfattaren Elena Ferrante – truleg mest kjend for romanserien Napoli-kvartetten – til norsk.
Ti år etter at arbeidet med å omsette den første boka i serien byrja, har til saman ni bøker kome på norsk. Tre av bøkene har blitt filmatiserte og Napoli-kvartetten blei gjort om til tv-serie som blei vist på NRK.
Etter nyttår kom det òg ein ny Netflix-serie som tek føre seg den sjølvstendige romanen «Dei vaksnes løgnaktige liv».
– Det er få som har lese dei andre romanane til Ferrante, trass i at dei er like gode som Napoli-kvartetten.
Kristin Sørsdal seier det ser ut til at lesarane stadig er svoltne på meir frå Napoli og Ferrante, men er usikker på om forfattaren ønskjer det sjølv. Foto: Peder Skjelten / NPK
Frå sørlandsk keisemd til sydlandsk eventyr
Dei fleste romanane til Ferrante har handling i, eller karakterar frå Napoli. Sørsdal er godt kjend med den italienske byen.
Som 19-åring stod ho på rutebilstasjonen i Arendal, lei av byen og alle som lurte på kva ho skulle gjere med livet sitt framover. Ho reiste på interrail, og enda opp i Napoli. Der jobba ho i eitt år som reinhaldar, heimehjelp og barnepassar medan ho budde på ungdomsherberge og pensjonat.
Så kom ho inn på universitetet i Napoli og studerte der i to år.
– Det var veldig eksotisk erfaring å bli vaksen i Sanitá – indre bydel. Det var der eg lærte italiensk.
Inngangen
Etter å ha kome tilbake i Noreg, flytta ho til Bergen og tok utdanning i idehistorie, nordisk og gjekk på Skrivekunstakademiet i Hordaland.
Målet var å tene pengar på skriving og omsetting, men det tok lang tid. Etter hundreårsskifte tok ho mastergrad i italiensk språk og litteratur ved Universitetet i Bergen, og i 2010 fekk ho publisert sin første roman «Makabre bikkjer».
– Eg fekk raskt ut to bøker til, men eg måtte ha to bein å stå på for å klare å halde fram som forfattar. Med ein fot i forlagsverda opna det for å omsette.
I fleire år hadde ho fått avslag hos forslag om å omsette utanlandsk litteratur. Men med ein publisert roman på Samlaget byrja dei å lytte.
Uventa bestseljar
Første gong Sørsdal høyrde om Elena Ferrante var i 2008. Ho var på stranda i Italia med lokale venninner og spurde om dei visste om nokon kvinnelege, rasande, forfattarar som ho kunne omsette til norsk.
– Den eine venninna mi sa Elena Ferrantes bok «I giorni dell’abbandono». Den ville ikkje forlaget ha den gongen. Etter suksessen med Napoli-kvartetten har denne boka blitt til «Svikne dagar» i 2017.
To år etter dette avslaget, kom «Mi briljante venninne», den første romanen i Napoli-kvartetten på italiensk. Forlaget blei då villig til å prøve. Dei bad Sørsdal omsette den første boka i serien, for å teste vatnet. Ingen hadde tru på at bøkene skulle bli den suksessen dei har blitt.
– Det var ei overrasking for både meg og forlaget at ein ukjend utanlandsk forfattar skulle bli omsett til nynorsk og gjere det så bra.
Trufaste lesarar
I tida bøkene har vore tilgjengelege på norsk, har dei fleire gonger vore på bestseljarlistene til norske bokhandlarar. Bøkene i Napoli-kvartetten toppa listene i fleire veker. Det er sjeldan for bøker på nynorsk.
Sørlendingen frå bokmålsbyen Arendal har ofte fortald, og forsvart, kvifor det måtte bli nynorsk Ferrante skulle bli omsett til for eit norsk publikum.
– Urbane, kjølige, glasaktige ting fungerer best på bokmål. Napolitansk har meir med det jordlege å gjere. Språket er ujålete og då eg høyrde stemmene i bøkene, passa det best med nynorsk. Det kunne kanskje blitt til bokmål, men det hadde blitt så standardisert, det er litt mindre fritt på bokmål, mens med nynorsk kan ein breie seg meir.
Ho meiner suksessen med Napoli-kvartetten kjem av fleire ting.
– Det var ein serie, som er populært. Det blei snakka om som eit fenomen, det var ei oppveksthistorie, det handlar om klasse og fortalde livet til damer i 50–60 åra, som er trufaste lesarar. På alle foredraga mine er det dei som sit i publikum.
Flyktningkrise
Inntektene frå omsettinga gjorde at Sørsdal kunne bu i Europa halve året. Ho fekk òg etter «Makabre bikkjer» i 2010 publisert to andre eigne romanar: «Guds hund» i 2013 og «Mare» i 2017
Sistnemnde blei til etter at ho var vitne til flyktningkrisa rundt Middelhavet i 2015. Ho budde då på den italienske øya Lampedusa, like nord for Libya.
– Eg levde då som omsettar, vagabond og uavhengig observatør av flyktningleirane i Hellas. Det var mykje krefter i meg då, men etter det har eg slutta og skrive.
– Kvifor?
– Eg har blitt gammal og utsliten, seier ho og ler.
– Det handlar om pengar. Det er vågalt å ta eit friår for å skrive når ein tenker på pensjon og bustadlån. Skrivinga krev mykje, men eg leitar alltid etter rom for å gjere det.
Opnar for meir – om Ferrante ønskjer
Namnet Elena Ferrante er eit pseudonym. Forfattaren bak namnet ønskjer ikkje å stå fram, men vel å publisere bøkene sine anonymt. Sørsdal seier ho sjølv verken har hatt kontakt med Ferrante, eller interesse for å finne ut kven det er.
– Det har inga betyding. I den siste boka hennar, «Innanfor margane – om gleda ved å lese og skrive», står det mykje vettug som seier alt om kvifor forfattaren berre skriv, og ikkje vil stå fram som person. Om ein er interessert i forfattaren får ein heller lese bøkene enn å spekulere i kven det eigentleg er.
Nyleg kom Netflix med ein serie basert på den siste Ferrante-boka, «Dei vaksnes løgnaktige liv», publisert på norsk i 2020. Sørsdal seier det ser ut til at lesarane stadig er svoltne på meir frå Napoli og Ferrante, men ho er usikker på om Ferrante ønskjer det sjølv.
– I den siste romanen slutta historia veldig opent. Fleire håpar difor at det blir fleire bøker, men i «Innanfor margane – om gleda ved å lese og skrive» skriv forfattaren at det ikkje er sikkert det blir oppfølgjarar. Men eg kunne i alle fall tenkje meg å lese meir, seier Kristin Sørsdal.
Me bruker cookies og andre tekniske løysingar for å forbetra opplevinga di av nettstaden vår, analysera bruksmønster og levera relevante annonser. I den oppdaterte personvernerklæringa vår kan du lesa meir om kva for informasjon me samlar inn og korleis denne blir brukt.
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
