No må det gjerast noko. Me må strypa dette uttrykket «i forhold til». Me kan ikkje sitja i ro og høyra på at språket vårt blir utvatna og utydeleg fordi dei fleste, iallfall ordførarar og rådmenn og statssekretærar og stortingsrepresentantar, seier «i forhold til» i annakvar setning. Eg har skrive om det før i denne spalta, men utviklinga held fram, me har med ei språkleg landeplage å gjera. Med dette utfordrar eg alle til å ta del i aksjonen for utrydding av feil bruk av «i forhold til».

Me tok til på fylkestinget i Sogn og Fjordane sist desember. Eg talde opp kor mange «i forhold til» eg høyrde frå innlegga og kunngjorde resultata. Det var pussig å leggja merke til talarane som kom etterpå. Fleire sette i gang som vanleg, og så kom dei til «i …», og så vart det ein tenkjepause. Det nyttar, altså. NRK Sogn og Fjordane tok opp saka og begynte å telja dei òg. Første talaren etter meg hadde visst seks «i forhold til». Han merka det ikkje …

Ein ung fylkestingsmedlem, Aleksander Øren Heen, kom med eit godt råd om korleis me kan hjelpa folk til å bli kvitt plaga: Viss du kan byta uttrykket ut med «samanlikna med», er det greitt. Elles kan du kutta ut «i forhold til». Ein god regel, som eg deler med lesarane! Eg har elles laga ei lita utfordring til dykk, så de kan sjekka at de er på rett lag i aksjonen. Prøv å laga vanleg norsk av tekstbiten nedanfor. Eg har lagt inn litt relativt og fokus, så stoffet blir mest mogleg autentisk:

Det er klart at det er relativt viktig å fokusera på at i forhold til språket så er det relativt mykje, både i forhold til språket og i forhold til måten me politikarar seier setningane på, som er relativt tungt. Både når me uttalar oss i forhold til media eller har ansvar i forhold til fylkestinget eller kommunestyret, er det relativt viktig å ha fokus i forhold til folk flest. Dei er relativt kravstore i forhold til måten me uttrykkjer oss på i forhold til dei.

Brukar du regelen til Aleksander, ser du fort at dette uttrykket tyder noko anna enn det som var tenkt: Han er flink i forhold til små barn.

Eg håpar du blir aktiv i forhold til aksjonen min!

 Cash is king, heiter det. Eg har alltid fått høyre at kapitalisme, børs og næringsliv står for dei harde verdiane, det som betyr noko. Kunst og kultur, som sjeldan skaper overskot, må versågod finne seg i å representere dei mjuke verdiane, det svake og blaute, lite einsarta og mindreverdige. Det harde derimot, er sterkt og urokkeleg, logisk og dominerande. Kva om det berre er ein myte at det er slik?

«Om hundrede aar er alting glemt», sa Knut Hamsun for godt over hundre år sidan. I år er det 154 år sidan den store forfattaren vart fødd. Han er ikkje gløymd, men han hadde stort sett rett. Eg tek neppe feil om eg hevdar at svært få av LNK-avisa sine lesarar har høyrt om Erik Grant Lea, bergensaren som ein gong var den rikaste skipsreiaren i verda.

Erik Grant Lea var fødd i 1892. I sine velmaktsdagar eigde han ti reiarlag, ein bank og tre forsikringsselskap. Skipa hans sigla på alle verdshav og han hadde over 500 forsikringsagentar i tre verdsdelar. I 1917 teikna agentane hans heile 60 000 brannpolisar, dei trygda heile fiskeflåten i Ålesund og etter kvart størsteparten av den norske fiskeflåten. Lea gifta seg attpåtil med ei kvinne som ifølge myten var ei indisk prinsesse, noko som var langt frå sanninga. Ho kom frå ein velståande familie i Bangalore. Ekteparet budde i Lea Hall utanfor Bergen, i bygningar og parkområde som både den gongen og i dag minner mest om ein kongeleg residens.

I 1921 gjekk Erik Grant Lea konkurs. Mann og kone flytta til Gjølanger i Fjaler, til ein liten eigedom som kreditorane let han ha i fred. Der dreiv Lea sagbruk, mølle, butikk, dampskipskai, kalkbrenneri og eige kraftverk. Han bygde kapell og laksetrapp og dreiv med omfattande skogplanting. Ved sidan av arbeidet var Lea interessert i litteratur, og han pleidde omgang med diktaren Jakob Sande.

Jakob Sande var fødd i 1906, men i motsetnad til Erik Grant Lea er han ikkje gløymd, over hundre år etter at han vart fødd. Ein mann består, ein annan forgår. Dei harde verdiane forsvinn, dei mjuke vinn. Så er dei kanskje ikkje så harde likevel då, pengane.

Finanskrisa er i ferd med å nå oss òg, til slutt. Det skal godt gjerast å gløyme henne sånn heilt med det same, særleg sidan ho har vart ei stund no. Men tenk etter, det er verre å hugse det som hende for berre nokre få år sidan. Hugsar du t.d. det amerikanske firmaet Enron? Selskapet som gjekk konkurs i 2001 etter at det vart avdekt ein gigantisk institusjonalisert, systematisk og kreativt planlagt rekneskapssvindel. Etter konkursen vart Enron symbolet på svindel og korrupsjon i næringslivet, eit symbol som truleg vil ta same vegen som bankkrisa i Noreg mellom 1987 og 1992; direkte inn i gløymeboka.

I september i 2008 gjekk to av dei største investeringsbankane i USA, Lehman Brothers og Merrill Lynch, konkurs. Samstundes fekk det største forsikringsselskapet i verda, American Investment Group (AIG), kunstig andedrett frå amerikanske styresmakter verdt 40 milliardar dollar. Lehman Brothers vart etablert i 1850 av Henry, Emanuel og Mayer Lehman. Merill Lynch vart etablert i 1914 av Charles Merill. AIG vart etablert i 1919 av Cornelius Vander Starr. Kven har høyrt om desse mannfolka i dag? Kven hugsar desse selskapa om ti år? Kven i all verda vil sakne dei neste år?

Kanskje er det kunst og kultur som representerer dei harde verdiane, dei som står til Dovre fell. Kulturen, som er boren oppe av språk, litteratur, biletkunst, musikk og teater, toler dei verste angrepa frå alle slags regime til alle tider. Kunsten går ikkje konkurs. William Shakespeare vart fødd i 1564, Henrik Ibsen i 1828. Dei lever framleis, i beste velgåande, på scener over heile verda.

For eit par veker sidan tok NRK-programmet Språkteigen fortenestefullt opp ei viktig problemstilling: Innvandrarar som får norskopplæringa si på bokmål – i nynorskområde. For nokre år sidan var dette standard, det fanst knapt ei lærebok på nynorsk for denne målgruppa. Fleire stader i landet gjekk lærarar saman om å utvikla eigne «handlaga» kompendium for å kunna gi tilbod om nynorskopplæring.

Situasjonen har endra seg. Gloppen opplæringssenter var tidleg ute med sitt prosjekt, Nynorsk+. Dei siste åra har VOX, eit nasjonalt fagorgan for kompetansepolitikk, utvikla mange gode læremiddel på nynorsk. Utvalet er nok ikkje like godt som for bokmålsbrukarar, men det er godt nok til å kunna forsvara nynorskopplæring for innvandrarar. Og meir materiell kjem etter kvart: Like før jul fekk alle skular i LNK sine medlemskommunar tilbod om gratis abonnement på nynorskversjonen av Klar tale. På nynorsk heiter avisa Kort og klart.

Likevel kunne altså Språkteigen dokumentera at sju av 26 nynorskkommunar i Sogn og Fjordane framleis berre brukar bokmål i opplæringa av innvandrarar. Dei er ikkje åleine: Dette er praksis også i fleire andre nynorskkommunar.

Oppvekstetatane i nokre av desse kommunane forsvarar seg mellom anna med at fleire innvandrarar likevel reiser vidare til bokmålskommunar etter ei stund. Dersom dei respektive kommunane er like lite offensive i arbeidet med å tiltrekkja seg nye innbyggjarar generelt, er det ikkje merkeleg at innbyggjartalet går ned i Distrikts-Noreg.

Det er innvandrarane som held oppe folketalet i til dømes Gudbrandsdalen, fleire område i Møre og Romsdal og storparten av Sør-Trøndelag. Store delar av næringslivet vårt kunne ikkje ha eksistert og ekspandert dersom me ikkje hadde hatt denne kjærkomne arbeidskrafta.

Forskar Mariann Villa i Bygdeforskning skriv i Kommunal Rapport at dei er i ferd med å starta opp eit forskingsprosjekt som har som mål å synleggjera kor godt innvandrarane vert integrerte i det lokale kultur- og arbeidslivet, og kva rolle dei spelar for den økonomiske vitaliteten i bygdene. Prosjektet skal òg få fram korleis innvandring utfordrar og gjer det bygdenorske velferdssamfunnet rikare.

Impulsar utanfrå er viktige ressursar for alle samfunn. Utfordringa for kommunane vert å leggja til rette for vellukka integrering. Ein god start kan vera å la innvandrarane få opplæring i det språket dei møter i sitt eige nærmiljø.

Avisa Fremover kunne tidleg i januar i år fortelje om ein rådmann i Lofoten som ikkje lenger ville gi nokon kommentar til avisa Lofotposten ut over «ingen kommentar». Avgjerda er eit uttrykk for ei djup krise i forholdet mellom den administrative leiaren i kommunen og den lokale pressa.