Saueskinnsfellar er tufta på eldgamle tradisjonar som blir haldne i hevd av lokale skinnfellmakarar. Fellane har no blitt populære dyner og sengetepper hjå folk på Gol.
Folk lurar ofte på om skinnfellen klør når du skal ha han på kroppen, men det gjer han ikkje, forklarar skinnfellmakar Tiffany Foss Fagan i Gol. Snarare tvert om, saueskinnsfellar har dei same gode eigenskapane som helsetrøyer: Fordi luft får rom mellom håra, vil fellen syte for at du held på kroppstemperaturen din anten det er pluss- eller minusgrader rundt deg. Slik sett er saueskinnsfellen svært godt eigna som dyne. For sjuke folk kan fellen vere eigna som liggjeunderlag og kan motverke liggesår.
Tiffany Foss Fagan har no jobba som skinnfellmakar i sju år. Ho kom til bedrifta i Gol som lærling og gjekk i skule hjå Li Simon Dahl, som blir skildra som ein guru på området. Li Simon Dahl og ektemannen Vult Simon tok fatt i den gamle og utdøydde skinnfelltradisjonen då dei kom til Hemsedal for ca. 60 år sidan. Der bygde dei opp den kjende Skinnfellgarden. For 10 år sidan starta Li Simon og Tiffanys onkel, Runar Foss, Skinnfellmakern ANS på Gol, der Tiffany og onkel Runar no arbeidar saman og fører den gamle tradisjonen vidare.
Handsaum
– Store skinnfellar er hovudproduktet vårt. Vi lagar òg jakker og hovudplagg i saueskinn som er utsmykka med trykkblokkmønster.
For å lage ei dyne trengst det mellom fire og ti lausskinn som blir sydde saman til eitt stort. All saum blir gjort for hand, og etterpå blir fellen dekorert med skinnfellroser. Her blir det brukt kopiar av gamle originalstempel, og det er ikkje tilfeldig kva ein fell blir dekorert med, fortel Tiffany Foss Fagan.
– Her er mykje symbolikk. Bordane rundt fellen symboliserer vatn, medan det midt i fellen skal vere ei sol. Sol og vatn saman blir som kjent liv. Symbola er ofte brukte i norrøn mytologi.
Lokale dyr
Skinnet dei lagar feller av, kjem frå lokale dyr av rasen Gamalnorsk spælsau. Skinnfellmakarane hentar dyr frå lokale besetningar i Hallingdal, og alle dyra kjem frå utegåande besetningar. Dyra blir slakta i Gol og skinna preparerte hjå ulike leverandørar utanfor Hallingdal. Skinnfellmakarane får fellane tilbake ferdig garva og klare til trykk og saum.
– Vi får berre økologisk garva skinn, og det betyr mykje for oss. Då kjenner vi oss trygge på at det ikkje finst giftstoff i skinna.
Hundre år
Ein saueskinnsfell bør kunne vare i hundre år. Foss Fagan viser til ein fell ho eig, som er datert 1852, men som framleis er fin både i skinn og i trykkfarge. Før bruka ein oresaft og blod til farging, men no blir det brukt syntetiske fargar som tåler sollys, bruk og reins.
– Det er viktig for oss å gjere dette på gamlemåten og slik halde tradisjonane i hevd. Derfor bruker vi trykkblokker som er tufta på dei gamle, og all saum er gjort for hand. På dette viset kan eg få gje mitt bidrag til å halde i hevd ein svært gamal kulturarv, seier skinnfellmakar Tiffany Foss Fagan.
