For første gong på 20 år kan det igjen bli nynorskklasse i ein av sentrumsskulane i Bergen.
Det er Bergen mållag og Fana mållag som no står bak eit nytt forsøk på å få i gang ei nynorskklasse ved ein sentrumsnær barneskule i Bergen. Valet har falle på Midtun skule, ikkje langt frå sentrum i Fana, Nesttun.
Leiar i Fana mållag Oddvar Skre seier til Nynorsk pressekontor at foreldre har frist til 6. februar med å melde borna sine inn til ei nynorskklasse. Han håper at mange nok melder seg til at dei kan starte opp ei nynorskklasse ved Midtun skule til hausten. Positiv respons
Skre fortel at byrådet i Bergen er positiv til forsøket, og det er også rektor og lærarkollegiet på Midtun. Skre er glad for at kommunen i det han kallar ei krevjande tid for skuledrift, har klart å finne ein skule der det både er rom, kompetanse og iver for å gi nye førsteklassingar ei sjuårig grunnskuleutdanning på nynorsk.
Når det no blir gjort forsøk på ei nynorskklasse på Midtun skule, så skjer dette i eit historisk nynorskområde. Det bur framleis ein del gamle nynorskbrukarar i bydelen, og det er også ein del tilflyttarar frå nynorskkommunar.
Bergen kommune har slått fast at byen skal vere nynorskhovudstaden på Vestlandet, eit naturleg sentrum i ein nynorskdominert region.
Oddvar Skre fortel at dei i tidlegare forsøk på å starte opp nynorskklasse i Bergen sentrum har blitt motarbeidd av ein del krefter. Ikkje først og fremst politikarar, men heller frå folk i administrasjonen.
No er han oppmuntra av positive signal frå det styrande byrådet.
Det er også i dag fleire skular med nynorsk i Bergen kommune, men ikkje i sjølve byen. Til dømes er Salhus skule ein rein nynorskskule, og det er også nynorskklassar i Arna. Alle i Bergen kan søkje
Alle som har born som skal byrje på skulen til hausten i Bergen, kan søkje seg til nynorskklassa på Midtun, same kvar dei har bustadadresse i byen.
Midtun skule ligg like ved bybanestoppa Nesttun og Skjoldskiftet. Dei som bur meir enn to kilometer frå skulen, vil ha rett på skuleskyss og tilbod om SFO.
Bystyret i Bergen har tidlegare ein del tiltak som skal gjere nynorsk meir synleg i Bergen kommune. Blant tiltaka er at nynorskelevar i ungdomsskulen, så langt det er råd, får gå i same klasse. I utlysinga av ledige stillingar ved nynorskskular skal det gå tydeleg fram at tilsette må ha god kompetanse i nynorsk.
Det heiter også i vedtaket at nynorskelevar bør få tilsvarande tilbod som bokmålselevar om bruk av digitale læremiddel på si eiga målform. Bergen kommune skal dessutan vere med på å løfte problematikken om digitale nynorske læremiddel overfor Utdanningsdirektoratet.
– Vi er svært glade og takksame for at Fosse gir denne gåva til Nasjonalbiblioteket, seier direktør for fag og forsking, Hege Stensrud Høsøien.
I fjor fekk nemleg Nasjonalbiblioteket 28 boksar med privat arkivmateriale frå Jon Fosse. Materialet vart tidlegare oppbevart ved Nynorsk kultursentrum, som lenge arbeidde for å etablere eit permanent Fosse-arkiv. No blir dette å finne hos Nasjonalbiblioteket.
«Eg er takksam for at det vart teke initiativ til eit Fosse-arkiv, for alt det gode arbeidet Nynorsk kultursentrum gjorde, og eg er takksam for at Nasjonalbiblioteket ville ta over materialet, og arbeida vidare med dette Fosse-arkivet», seier Jon Fosse via pressemeldinga.
I desember besøkte Fosse Nasjonalbiblioteket for å sjå på materialet saman med Hege Stensrud Høsøien. Arkivet omfattar brev, notat og manuskript – og dessutan klipparkiv, fotografi, kassettar, CD-er og videoar. Tidsmessig går arkivmaterialet heilt tilbake til 1973 – då Fosse fekk det første innlegget sitt på trykk i Norsk Barneblad – og fram til i dag.
– Vi kjem mellom anna til å bruke arkivet til eiga forsking på Fosses litteratur og dramatikk. Vi planlegg faglege arrangement knytt til Fosse-festivalen, og vi er godt i gang med Fosse-bibliografien, seier Høsøien.
«Det har vore mange produksjonar av teaterstykke (og er det framleis), og dersom det er interesse for å dokumentera det som har skjedd, og som skjer, så har eg sjølvsagt ingenting imot det. Det har òg vorte skrive ein god del avhandlingar og liknande om diktinga mi i fleire land, og dersom eit slags arkiv kan bli tilgjengeleg for dei som vil arbeida med forfattarskapen, i Noreg og i utlandet, så må vel det vera av det gode», seier Fosse vidare.
Nasjonalbiblioteket vil i åra framover halde fram med å samle inn arkivmateriale etter Jon Fosse. Innsamlinga skjer mellom anna i samarbeid med forlaget Samlaget, Det Norske Teatret, Nynorsk kultursentrum og Winje Agency.
– Fosses nettverk av litterære agentar, forlag og teater er inne i eit generasjonsskifte. Derfor hastar det med å få samla inn dette materialet før det går tapt, seier Høsøien.
Fylkeskommunane har fått språklege plikter med den nye språklova. Vestfold og Telemark tilsette nynorskkonsulent allereie i fjor.
Kristin Berge har gått frå å vera nynorskkonsulent i engasjement til fast tilsett som kommunikasjonsrådgjevar og ansvarleg for nynorsk og klarspråk i Vestfold og Telemark fylkeskommune.
– Eg har starta med blanke ark, nesten. I Telemark er nokre tilsette vande med å skrive nynorsk, men i Vestfold er det mest ingen – eller kanskje ingen, som har nynorsk som hovudmål. Eg har fått på plass nynorskkontaktar i kvar seksjon, desse har eg sendt ut nynorskbrev til, og bede dei formidle til kollegaer at eg finst og kan hjelpe. I nynorskbreva har eg formidla tips og skriveråd. Fylkeskommunen har også ei innside, ei intern heimeside, med gode råd om skriving – også på nynorsk.
Synleg i media
Kristin Berge òg skrive lesarinnlegg til avisene i både i Vestfold og Telemark.
– Eg er fast spaltist i sidene Telemark Tidend i Telemarksavisa (TA). Det er fire sider nynorsk i avisa kvar fredag. I utganspunktet var Telemark Tidend ei avis Mållaget Dag gav ut, men var eit vedlegg i avisa Varden frå 1948 til 2011. Då overtok TA, og her får nynorskkonsulenten i fylkeskommunen kome med nynorske tankar.
– Vestfold og Telemark fylkeskommune er ein stor organisasjon med over 4 000 tilsette, og det er vanskeleg å nå fram med bodskap, for det blir veldig mange bodskap som skal nå folk. Men vi held fram, for politiske vedtak må vi jo etterleve.
Kristin Berge frontar nynorsken i lokale media og internt i fylkeskommunen. Foto: privat
Positive tilbakemeldingar
– Det har berre vore positive tilbakemeldingar på det eg har gjort. Samstundes har folk det hektisk, og eg trur vedtaket om minst 25 prosent nynorsk som fylkestinget fatta i 2019 ofte blir oppfatta som ei tilleggsoppgåve. Eg håpar eit omsettingsverktøy vil hjelpe på motivasjonen.
– Korleis har det gått, då? Har de greidd målet om 25 prosent nynorsk i kommunikasjonen frå fylkeskommunen?
– Nei da. Vi har ein lang veg å gå! Det er ikkje store resultata så langt, dessverre.
– Korleis måler de dette?
– Etter råd frå Språkrådet kan måling skje ved at kvar fjerde tekst er på nynorsk. Ansvaret ligg hjå sektorleiarane.
Nybrottsarbeid
Kristin Berge synest synest det har vore eit artig nybrottsarbeid å vere nynorskkonsulent i fylkeskommunen.
– Eg hadde ingen retningsliner å følgje, så eg har famla meg litt fram. Eg må innrømme at det har vore ein trå start med heimekontor nesten heile tida, men eg trur det blir enklare når vi møtes igjen. Eg ser også fram til at omsettingsverktøyet kjem på plass. Folk lærer ikkje å skrive nynorsk av eit slikt verktøy, men eg håpar at meir nynorsk vil gjere folk meir positive og inspirerte. Kanskje kan dei bli betre også? Ein lærer av å lese, som kjent.
No har ho gått frå engasjement som nynorskkonsulent til fast tilsett som kommunikasjonsrådgjevar.
– Eg skal framleis ha ansvar for nynorsk og klarspråk, i tillegg til andre kommunikasjonsoppgåver.
Kristin Berge har bakgrunn som journalist i mange år i avisene Varden, Telemarksavisa, Vest-Telemark Blad og Sandefjords Blad.
– Dei siste ni åra har eg vore informasjonsansvarleg ved Telemark museum. I telemarksavisene skreiv eg for det meste nynorsk, men etter ni år på museet i Brekkeparken i Skien måtte eg verkeleg friske opp nynorsken min.
God hjelp
– Kva råd vil du gi til andre fylkeskommunar for nynorskarbeidet deira?– Eg er vel framleis der at eg hentar råd og tips hjå andre. Eg er takksam for kunnskapsdeling frå blant andre Stavanger kommune og Møre og Romsdal fylkeskommune. Eg er ganske ofte innom heimesidene til Vestland fylkeskommune for å finne hjelp, dei er veldig gode.
– Trur du den nye språklova kan hjelpa til slik at det blir meir nynorsk i enkelte fylkeskommunar?
– Ja, no er det lovfesta! Vi skal fremje språkmangfaldet, nynorsk skal vere jamstilt med bokmål – og offentlege etatar har særleg ansvar. Eg er også glad for at klarspråk er lovfesta. Det blir jo skrive ein del tekstar i byråkratiet som mest er uforståeleg.
– I kva grad er fylkeskommunane førebudde på å svara innbyggarane sine på deira eige skriftspråk?
– Det er ganske mange i organisasjonen som kan skrive nynorsk, sjølv om det ikkje er hovudmålet deira. Eg har også forsøkt å formidle at eg er her, og kan hjelpe. For mange er det nok likevel eit heft å måtte svare på den målforma dei ikkje brukar til dagleg.
For første gong har Noreg no fått ei allmenn språklov, ei lov om språkets status og bruk i heile samfunnet, ikkje berre i det offentlege, skriv Ingvar Engen, tidlegare seniorrådgjevar i Kulturdepartementet.
Viktigast av alt det nye Stortinget har vedteke, er at norsk språk endeleg har fått eit lovfesta vern. Det er på høg tid. I mange andre land har fleirtalsspråket lenge hatt eit slikt legalt ankerfeste. Sverige fekk ei allmenn språklov i 2009, Island i 2011. Danmark har to lover om dansk språk. For norsk har vi lenge hatt lova om målbruk, men den regulerte berre tilhøvet mellom bokmål og nynorsk og gjaldt berre i det offentlege, i praksis mest i staten.
Gjev status
Den nye lova slår fast at norsk er det nasjonale hovudspråket i Noreg. Ei slik statusgjevande lovføresegn er normdannande. Ho inneber at norsk skal ha funksjonen som det fellesspråket alle må meistra for å kunna integrerast i samfunnet. Ho inneber også at norsk skal vera det føretrekte bruksspråket. Slik vil lova kunna førebyggja domenetap for norsk språk. For statusføresegna må sjåast i lys av lova sitt formål om å styrkja norsk som eit samfunnsberande språk som skal kunna nyttast på alle samfunnsområde og i alle delar av samfunnslivet.
At lova dermed famnar så mykje vidare enn den tidlegare mållova, betyr også at nynorsk no har fått ein rettsleg likeverdig status med bokmål ikkje berre i det offentlege, men i alle delar av samfunnet, ei svært viktig prinsippendring. Lova har også som formål å fremja likestilling mellom bokmål og nynorsk. Slik skal lova vera ei motvekt mot alt det som gjer at nynorsk har vanskelegare rammevilkår enn bokmål. I likestilling ligg mellom anna at lova skal verka i retning av ei jamnare bruksfordeling mellom bokmål og nynorsk i heile samfunnet.
Positiv særbehandling av nynorsken
Ei allmenn språklov rettar ein appell til alle språkbrukarar, private som offentlege. Men det er rimeleg å stilla ekstra krav til det offentlege. Derfor har lova eigne ansvarsreglar for offentlege organ. Dei har no fått eit lovfesta ansvar for å bruka, utvikla og styrkja bokmål og nynorsk, og eit særleg ansvar for å fremja nynorsk, det norske språket som i utgangspunktet er minst brukt. Det siste inneber ei positiv særbehandling av nynorsk. At dette prinsippet no er lovfesta, representerer eit viktig gjennomslag, som kan gi ekstra tyngd til arbeidet med å styrkja nynorsken si stilling.
Det er presisert i lovmerknadene at det offentlege sitt ansvar for å utvikla norsk språk stiller krav til språkleg kvalitet og til å sikra ein oppdatert norsk terminologi innanfor eige fagfelt. Slikt utviklingsarbeid vil også vera med på å styrkja språket. Språkstyrking var eit nøkkelord i språkmeldinga frå 2008, og premissane i proposisjonen byggjer i mangt og mykje vidare på denne meldinga. Eit sentralt prinsipp her er at alle departement har eit overordna språkpolitisk ansvar innanfor eigen sektor. Også dette sektorprinsippet har no fått eit rettsleg ankerfeste gjennom ansvarsreglane i språklova.
Urfolksspråk og minoritetsspråk
Det offentlege ansvaret, sektorprinsippet medrekna, gjeld også dei andre språka som til liks med norsk har historisk heimstadrett i Noreg. I lova blir alle desse innordna i eit felles system av nasjonale språk med offisiell status, med spesifikke statusnemningar som avspeglar at dei likevel har ulike funksjonar i det norske samfunnet. I tillegg til nasjonalt hovudspråk er det tre andre slike statuskategoriar. Samiske språk har fått status som urfolksspråk, kvensk, romani og romanes som nasjonale minoritetsspråk, og norsk teiknspråk har fått status som nasjonalt teiknspråk.
Ansvaret for samisk språk har frå før basis i sameparagrafen i Grunnlova, som også nemner kultur og samfunnsliv. Språkets status og bruk er nærmare regulert i samelova. Språklova stadfestar det offentlege ansvaret for samisk språk i ei tilsvarande føresegn som for norsk språk. Som samisk er kvensk, romani og romanes verna etter det europeiske sjarteret for regions- og minoritetsspråk, men no har offentlege organ fått eit lovfesta ansvar for å verna og fremja dei. Dette ansvaret omfattar også norsk teiknspråk, som ikkje har tilsvarande folkerettsvern. For norsk teiknspråk betyr derfor språklova eit ekstra langt steg framover.
Plikter for offentlege organ
I tillegg til dei allmenne ansvarsreglane har lova meir detaljerte pliktreglar om offentlege organ sin eigen språkbruk. Dei fleste regulerer forholdet mellom bokmål og nynorsk, kjem i staden for den omtalte mållova og har som siktemål dels å ta utvida omsyn til språkbrukarane, dels å gi auka bruk av nynorsk. Eit illustrerande døme er at fylkeskommunane no får plikter som før berre omfatta statsorgan. Alle må dei no svara private og kommunar i deira eige språk, mens nøytrale fylkeskommunar må veksla språk i allmenne dokument, slik at det blir ei rimeleg fordeling mellom bokmål og nynorsk.
Også for statsorgan er pliktene utvida. Ein ny klageregel gjer at private kan få personlege dokument utferda på nytt dersom dei ikkje har fått det i sitt eige språk. Kravet om at skjema skal finnast både på bokmål og nynorsk, gjeld no også digitale sjølvbeteningsløysingar. For regionale statsorgan som er språknøytrale, er det allmenne vekslingskravet supplert med kvotekrav slik at nynorskbruken skal auka. For sentrale statsorgan er heimelen for kvotekravet på minst 25 prosent av kvart språk flytta frå forskrift til lov, eit tydeleg signal om at regelen må handhevast strengare enn til no.
Her er realkompetanse i nynorsk ein nøkkelfaktor. Derfor er det no lovfesta at statsorgan og fylkeskommunar pliktar å byggja opp og halda ved like den skrivekompetansen som skal til for å kunna bruka nynorsk og bokmål etter reglane. Det legg ansvaret eintydig hos arbeidsgjevar, som ikkje kan slå seg til ro med eit lovfesta formalkrav retta mot dei tilsette. No er det i staden lovfesta at arbeidsgjevar har rett til å krevja at tilsette kan skriva både nynorsk og bokmål. Om ein tilsett blir friteken av arbeidsgjevar eller har rettsleg fritaksgrunn, er uansett ikkje organet friteke frå å følgja reglane i lova.
Offentlege selskap
Eit viktig framsteg er at også sjølvstendige rettssubjekt med offentleg fleirtal i styret i utgangspunktet er omfatta av språklova, og at dei med statleg styrefleirtal er omfatta av same krav til bruk av nynorsk og bokmål som gjeld for andre statsorgan. Dette gjeld likevel ikkje selskap som har til hovudoppgåve å driva næring i direkte konkurranse med og på same vilkår som private. Grensedraginga er den same som etter offentleglova. Men det kan gjerast unntak i forskrift, så ein bør følgja med på forskriftsarbeidet slik at unntaka ikkje blir så omfattande at det grev grunnen under lovkriteria.
Klarspråk og rettskriving
Nytt er det også at offentlege organ har fått lovfesta plikt til å kommunisera på eit klart og korrekt språk som er tilpassa målgruppa. Det har også ein velferds- og demokratidimensjon. Gjennom den nye lova har elles offisiell rettskriving fått ei sterkare stilling. Frå før hadde staten ei instruksfesta plikt til å følgja rettskrivinga. No er plikta utvida til også å omfatta kommunar og fylkeskommunar. Det er lovfesta at alle statsorgan skal ha norske namn, at skrivemåten skal følgja offisiell rettskriving, og at Språkrådet skal gi råd om skrivemåte og namneskikk før namna blir fastsette.
Språkrådet
I tillegg har Språkrådet i lova fått eit generelt ansvar for å føra tilsyn med reglane om statleg språkbruk. Grunnlaget for dette tilsynet er styrkt ved at statsorgan har fått plikt til å gi rapportar og opplysningar. Språkrådet skal rettleia alle offentlege organ om alle reglane i lova, også dei allmenne ansvarsreglane. Lova slår elles fast at Språkrådet er statens forvaltningsorgan i språkspørsmål. Dermed kan ikkje Språkrådet avviklast utan lovendring. Lova fastset også det som frå før går fram av vedtekter, at det er Språkrådet som forvaltar dei offisielle skriftnormalane i bokmål og nynorsk.
Lova er ikkje nødvendigvis perfekt slik ho er i dag, og har møtt kritikk frå dei som hadde ønskt seg meir, og frå den førre opposisjonen i Stortinget. Sjølv om ikkje all kritikken var like godt fundert, kan lova med fordel byggjast vidare ut. Uansett representerer den vedtekne lova ein historisk milepæl som utvidar og styrkjer det språkpolitiske rettsgrunnlaget. Det bør ikkje minst språkorganisasjonar og interesserte elles vita å utnytta, for lova blir ikkje viktigare enn vi gjer ho til. Derfor bør vi alle bruka lova konstruktivt og slik vera med og pressa på for ein ny giv i språkpolitikken.
Det er fleire språkkrav i tildelingsbreva frå Kunnskapsdepartemenet til universitet og høgskular for 2022. Gledeleg, meiner Språkrådet.
– Språkrådet har arbeidd langsiktig og målretta for å hjelpe institusjonane med å gjere gode og bevisste språkval. Vi veit at institusjonane har store oppgåver og må prioritere strengt. Difor er det svært viktig at det kjem språklege føringar i tildelingsbrevet frå departementet. Det gir eit tydeleg signal om at språk må prioriterast, og språk må inn i det overordna strategiarbeidet ved institusjonane, seier Åse Wetås, direktør i Språkrådet, til eiga nettside.
Her er nokre av krava Språkrådet meiner er verdt i merke seg:
* Institusjonane skal sørgje for at tilsette som treng det, får norskopplæring, og at norskkompetansen hjå dei tilsette er god nok til at norsk fagspråk blir ivareteke. Som hovudregel bør institusjonane krevje at tilsette skal beherske norsk innan to år etter tilsetting.
* Institusjonane må ha eigne språkstrategiar som skal vere tydeleg forankra i overordna strategiar.
* Alle bachelor- og masteroppgåver og ph.d.-avhandlingar som er skrivne på eit anna språk, skal ha eit samandrag på norsk.
* Universitet og høgskular skal etterleve språklova, og institusjonane skal oppfylle kravet om at begge skriftspråk skal vere representert med minst 25 prosent.
Frå og med 1. januar 2022 er nynorsk og bokmål formelt jamstilte og likeverdige språk på alle samfunnsområde. Formålet med lova er å styrkje norsk språk.
Her er nokre av hovudpunkta i språklova:
Særleg ansvar for nynorsk: For første gong er offentleg forvaltning lovpålagt å særbehandle nynorskbrukarane positivt, i § 1 omtalt som «eit særleg ansvar for å fremje nynorsk som det minst bruka norske skriftspråket».
Likestilt på alle samfunnsområde: Med § 4 får bruk av nynorsk ein rettsleg likeverdig status med bokmål både i det offentlege og i alle andre delar av samfunnet. Lova dekkjer all språkbruk i offentleg og privat sektor. Ingen kommune kan oversjå språklova.
Klarspråk: «Offentlege organ skal kommunisere på eit klart og korrekt språk som er tilpassa målgruppa», heiter det i § 9. Les meir om språkkursa til LNK!
Offisiell rettskriving: «Offentlege organ skal følgje den offisielle rettskrivinga for bokmål og nynorsk», heiter det i § 10. Dette gjeld både kommunar, fylkeskommunar og organ som desse eig.
Krev nynorsk: Ein kommune eller ein fylkeskommune kan sjølv vedta å krevje at statsorgan skal bruke berre bokmål eller nynorsk i all skriftleg kommunikasjon med kommunen eller fylkeskommunen, eller at kommunen eller fylkeskommunen skal vere språkleg nøytral. Sjå liste over språkvedtak her!
Nynorsk i regionale statsorgan: «Fleirtalsspråket i ein tenestekrins er det norske skriftspråket, anten bokmål eller nynorsk, som over halvparten av kommunane i ein tenestekrins gjer språkvedtak om etter § 11. Eit regionalt statsorgan skal bruke fleirtalsspråket i tenestekrinsen. Dersom det ikkje er noko fleirtalsspråk i ein tenestekrins, skal eit regionalt statsorgan reknast som språkleg nøytralt.»
Veksling mellom nynorsk og bokmål: Dersom kommunar i eit geografisk avgrensa område har eit fleirtalsspråk, skal statsorgan bruke dette språket i dokument som er retta mot desse kommunane. Det same gjeld når dokument har særleg tilknyting til eit slikt geografisk avgrensa område. Dersom eit dokument har særleg tilknyting til berre éin kommune, skal statsorgan følgje det språkvedtaket denne kommunen har gjort.
Nye reglar for fylkeskommunane: Fylkeskommunar som er språknøytrale, skal veksle mellom skriftspråka slik at det blir eit rimeleg samhøve mellom dei i allment tilgjengelege dokument, heiter det i § 13. Det set krav om nok kunnskap til å skrive gode, klare dokument på korrekt nynorsk og bokmål. Les meir hos Språkrådet!
Språklege rettar for innbyggarane: Kvar borgar har ein lovfesta rett til å få ymse brev, dokument og svar på sitt eige språk ikkje berre frå staten, men også frå fylkeskommunane, ifølgje § 15.
Nynorskkompetanse i statsorgan: Etter § 16 skal kvart einaste statsorgan meistre å skrive både nynorsk og bokmål. I mållova var dette eit lovfesta krav til tilsette, medan krava til organa berre stod i forskrifta. No er krava til organa lovfesta, og eit statsorgan har høve til å påleggje tilsette slik kompetanse.
Klagerett: Er det bruka feil skriftspråk i eit dokument som nemnt i § 14 andre ledd, kan mottakaren klage og krevje at dokumentet blir utferda på nytt.
I fjor var 25,4 prosent av det totale innhaldet til NRK på nynorsk, altså over kravet frå styremaktene på 25 prosent. Men på nett var det berre 18,8 prosent nynorsk.
Kringkastingssjef Thor Gjermund Eriksen seier til eiga nettside at han er svært glad for at dei igjen oppfyller kravet. I fjor hamna dei under 25 prosent etter at 2019 var det første året dei oppfylte kravet.
Språksjef Karoline Riise Kristiansen fortel at det vart sett i gang tiltak for å nå målet etter at dei hamna på 24,2 prosent i 2020.
– Eg er veldig godt nøgd med at me har klart nynorskkravet i 2021, men samtidig skulle det berre mangla. Det er ein del av samfunnsoppdraget vårt at me skal styrka, utvikla og bruka nynorsken, seier ho til NRK.no.
Statistikken viser at NRK2 er best på nynorsk med ein andel på 32,2. Også NRK3, NRK Super og radiokanalen NRK P1 er over kravet, medan NRK1, NRK,no, NRK P2 og NRK P3 ligg under 25 prosent.
– Både nynorsk og dialektbruk bidrar positivt i integrereringa, seier forskar ved Høgskulen på Vestlandet.
– Eg blei litt irritert i starten. Kvifor har dei to så like språk i Noreg, og kvifor må me læra nynorsk når flest folk i Noreg bruker bokmål? Men etter kvart har eg byrja å lika nynorsk. No likar eg det betre enn bokmål, seier Ranya Yasin (30).
30-åringen er opphaveleg frå Syria, men flytta til Noreg for kring fire år sidan. I dag bur ho på Stord saman med familien, og er ein av elevane som får norskopplæringa si på nynorsk.
Kva språk du får norskopplæring i kan ha noko å seia for kor vidt du vel å verta buande i kommunen, syner nye tal henta inn av Framtida.no og Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK).
– Vil bli buande
Kring 67 prosent av elevane i norskopplæringa for innvandrarar blir buande i kommunen etter at dei blir undervist i nynorsk. Talet for kommunane som gjev undervising på bokmål er 55 prosent.
Det viser anslag frå vaksenopplæringane i ei spørjeundersøking som Framtida.no og Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK) har sendt ut til vaksenopplæringa i kommunane i nynorskområde.
Då Maann Tureno (35) først flytta til Noreg frå Filippinane, budde ho i Oslo og fekk norskopplæring på bokmål. No bur ho i ein vestlandskommune og har fått seg jobb på sjukeheimen:
– Når eg bur på Stord, er det viktig å læra nynorsk, sjølv om det er vanskeleg, seier Tureno.
Saw Ngrein Zan (28), Maann Tureno (35), Irma Lestari Vigiarti (32) og Syeda Tahseen Zahra (37) har lært seg godt norsk etter kort tid i Noreg. Foto: Svein Olav B. Langåker
Saw Ngrein Zan (28) trur det er lettare å bli buande på Stord, sidan dei lærer nynorsk i vaksenopplæringa:
– Me har lyst til å bli her, seier ho. Zan kom til Noreg frå Myanmar for tre år sidan saman med mannen sin, og seier dei trivst.
28-åringen har fått seg jobb på McDonalds på Stord. Det er den første McDonalds-restauranten i verda som starta å reklamera på nynorsk, men den manglar enno meny på nynorsk.
Undersøkinga er sendt ut til vaksenopplæringa i kommunar i nynorskområde.
25 av 55 kommunar som svara, seier at dei underviser vaksne innvandrarar på nynorsk.
Dei fleste som tilbyr nynorsk i vaksenopplæringa har vedtatt dette politisk i kommunestyret. Stord kommune er ein av fleire kommunar som har gjort dette.
Marianne Solbakken, seniorrådgjevar ved Distriktssenteret, seier det er interessante funn i undersøkinga, men vil vera forsiktig med å trekka ein konklusjon om at nynorskundervising fører til at fleire innvandrarar blir buande.
– Det me veit, er at det er viktig at innvandrarane får eit forhold til staden dei bur og tar del i frivillige organisasjonar og livet i kommunane. Dialekt og skriftspråk eller ikkje – å få norske vener betyr mykje for å få jobb og for å bli buande. På mindre plassar er det større sjansar for å få innpass.
Statistisk sentralbyrå samlar tal på kor mange innvandrarar som er i jobb og utdanning etter fullført introduksjonsprogram. I 2020 var det 199 kommunar det fanst tal for. Eitt år etter fullført introduksjonsprogram var det i snitt 50 prosent som hadde fått jobb eller utdanning. Blant distriktskommunane varierer tala mest.
Brita Høyland er førsteamanuensis ved Høgskulen på Vestlandet.
Når me ser på kommunane som tilbyr nynorsk i vaksenopplæringa, så viser tala at eit snitt på 62 prosent av innvandrarane i desse kommunane hadde fått seg jobb eller tok utdanning eitt år etter fullført introduksjonsprogram.
– Det tyngste argumentet for å gi undervising på nynorsk i nynorskkommunar er at over halvparten av dei som får norskopplæring blir igjen i kommunen, seier Brita Høyland. Ho er førsteamanuensis ved Høgskulen på Vestlandet og har skrive doktoravhandlinga si om dialektbruk i andrespråksopplæring.
Ho viser til tidlegare studiar om at tileigning av nynorsk og dialekt er ein døropnar for inkludering i lokalsamfunnet.
– Både tidlegare studiar og desse nye tala viser at nynorsk og dialektbruk bidrar positivt i integrereringa, seier ho, og tar atterhald om at det er forska lite på dette.
– Eg trur det er ein litt misfortstått godskapstanke å gi opplæring på bokmål fordi det er det dominerande språket, men det er lokalt dei skal virka og der ser me verdien av å bruka skriftspråket og dialekten som gjer at dei glir meir inn lokalt, seier ho.
Marianne Solbakken er seniorrådgjevar ved Distriktssenteret. Foto: Distriktssenteret
Viktig ressurs
Marianne Solbakken i Distriktssenteret understrekar at innvandrarar er ein viktig ressurs for distriktskommunane. Mange kystkommunar hadde ikkje klart å oppretthalda folketalet utan innvandringa. I koronatida blei det stopp på mykje av arbeidsinnvandringa til Noreg, men no har det starta å auka litt.
– No er det viktigare enn nokon gong å ta vare på dei innvandrarane ein har, seier Solbakken.
Distriktssenteret er uroa over at ikkje nok kommunar tar innover seg kor viktige innvandrarane er for kommunane.
– Innvandrarar er medverkande til at ein klarer å oppretthalda barnehagen og skulen – og dei bidrar i frivillige lag og organisasjonar – og er på den måten med på å bidra til levande bygder, poengterer Marianne Solbakken.
– Det er det same om det er bokmål eller nynorsk. Det er nye språk uansett, seier Syeda Tahseen Zahra (37) frå Pakistan. Ho kom òg til Oslo først og byrja å læra bokmål.
– I Pakistan har me fire språk. Eg lærte både urdu og punjabi. Forskjellen på språka er ganske liten.
– Eg har høyrt nokon som kom til Oslo og ikkje blei forstått. Dei har problem med nynorsk og dialekt der, seier Ranya Yasin. Syeda har òg opplevd at det ikkje er alle i Oslo som er så gode på å forstå norske dialektar.
Elevane på vaksenopplæringa meiner dei som lærer nynorsk og dialektar utanom Oslo får noko ekstra. Dei lærer å forstå fleire dialektar og nynorsk – samstundes som dei også forstår folk frå Oslo.
– Det er eit poeng ekstra til nynorsken, ler Ranya Yasin.
Andrea Rygg Nøttveit (33) kjem tilbake til Framtida.no og startar som redaktør for den nynorske nyhende- og debattavisa for unge 1. april.
– Eg har stort engasjement for Framtida-prosjektet, som handlar om å gje ei stemme til dei unge og auke nynorskdelen på internett, seier påtroppande redaktør Andrea Rygg Nøttveit.
Ho har vore tilsett i Framtida sidan 2013. Den gong vart ho tilsett som språkjournalist, før ho seinare vart redaksjonsleiar for Oslo-kontoret. Etter eit vikariat som kommunikasjonsrådgjevar i Grønn Byggallianse, søkte ho seg attende til redaksjonen som redaktør.
– Framtida.no er ein unik arbeidsplass med dyktige og engasjerte journalistar, som eg gler meg stort til å koma tilbake til og utvikla vidare, seier Nøttveit. Nyheitsleiar Bente Kjøllesdal er konstituert som redaktør for Framtida.no fram til 1. april.
Journalistikk som blir lagt merke til
Andrea Rygg Nøttveit tek over stillinga etter Svein Olav B. Langåker, som er tilsett som dagleg leiar i Landsamanslutninga av nynorskkommunar (LNK).
Han held fram som redaktør for Framtida Junior frå Stord-kontoret. Det er LNK som driv Framtida.no og Framtida Junior i samarbeid med ABC Startsiden.
– Det er veldig kjekt å få Andrea tilbake i redaksjonen som redaktør. Med den dyktige redaksjonen me har no, så er eg sikker på at framtida ser lys ut for Framtida.no, seier Svein Olav B. Langåker.
Langåker vart tilsett i 2010 for å bygga opp Framtida.no.
Avtroppande redaktør Svein Olav B. Langåker og påtroppande redaktør Andrea Rygg Nøttveit og konstituert redaktør og nyheitsleiar Bente Kristin Rundereim Kjøllesdal (t.h.) i Framtida.no. Foto: Emilie Hansen
Sidan starten har lesartala auka jamt til 880.000 brukarar i løpet av 2021. I dag tel Framtida.no-redaksjonen fire tilsette, i tillegg til fleire dyktige frilansarar og skribentar. I 2021 har redaksjonen gjennomført fleire større journalistiske prosjekt. Fleire av dei er omtala i den redaksjonelle rapporten som Framtida.no la fram måndag.
– Aldri før har så mange av sakene våre blitt sitert i andre riksmedia som i år. Det viser at journalistikken vår blir lagt merke til, seier Svein Olav B. Langåker. Framtida Junior hadde over 137.000 brukarar i løpet av 2021. Det er også ny rekord.
Stort behov
Andrea Rygg Nøttveit gler seg over at Framtida.no i stadig større grad vert brukt som ein ressurs i skulen, og meiner det er minst like stort behov for nettstaden i dag, som den gongen det vart starta i 2010.
– I åra etter 22. juli såg me at ungdomspolitikarar fekk ein større plass i media, men denne tendensen har diverre snudd. Det er uheldig at unge engasjerte har fått mindre spalteplass, særleg under koronapandemien, då dei representerer ei av gruppene som har vorte hardast råka. At unge framleis ikkje får den plassen dei fortener, viser at det er behov for ein plattform som Framtida.no, seier Nøttveit.
Kjartan Lauritzen får prisen for å rappe på balestranddialekt.
– Kjartan Lauritzen kan ein vel kalla eit fenomen frå Balestrand, som frontar ein bodskap om å vere seg sjølv fullt ut. Både i interesser, baris og identitet. Han står fram som eit føredøme for ungdom, og frontar dialekt aktivt i denne bodskapen. Det fortenar ein dialektpris.
Det seier Norsk Målungdom-leiar Frida Pernille Mikkelsen i ei pressemelding.
Kvart år deler landsstyret i organisasjonen ut Dialektprisen til eit dialektføredøme for ungdom. Prisen har tidlegare gått til mellom andre P3Morgen, Helsesista, Lothepus og Victor Sotberg.
I år får Per Áki Sigurdsson Kvikne – betre kjend under artistnamnet Kjartan Lauritzen – prisen for arbeidet sitt som rappar på balestranddialekt.
Tidlegare i år vart Kjartan Lauritzen kåra til eitt av ti unge «Nynorsktalent», av Nynorsk kultursentrum, Norsk Målungdom, Daniel Kvammen og Framtida.no.
Då fortalde artisten om kvifor Kjartan Lauritzen si første låt Havanna frå 2015 kom ut på bergensk:
– Å synge og rappe er ganske skummelt. Det er ingen som rappar på balestrandsdialekt, liksom. Eg var redd for å bli dømd, fortalde Kvikne då.
I grunngjevinga trekker juryen fram at Kjartan Lauritzen han vore igjennom ei reise mange kan kjenne seg att i: Han gøymde seg bak ei anna dialekt i frykt for å skilje seg ut, før han så vart trygg nok til å vere seg sjølv fullt ut.
Kjartan Lauritzen er aktuell Kjartanisme. Foto: Privat
Opplevd at folk ikkje forstår dialekta
Då han oppdaga at musikkarrieren var noko han kunne kome langt med, så ville han ikkje lenger gøyme seg – han laut vere seg sjølv.
Året etter debuten kom låten Fredag på klungande balestrandmål, og i dag hiten godt over 12 millionar avspelingar på Spotify.
– I nokre samanhengar har eg vel opplevd at folk ikkje heilt forstår dialekta mi og spør kva noko betyr, men eg opplever òg at mange berre syng med og kosar seg, fortalde artisten Framtida.no i februar.
Tidlegare i år debuterte Kjartan Lauritzen med si første album, Kjartanisme. VG trilla ein firar på terningen og konstanterte: «Jo mer han tør å vise fram av seg selv i musikken sin, jo bedre låter den».
Dialektkampane vi framleis må kjempe
Frida Pernille Mikkelsen er leiar i Norsk Målungdom. Foto: Rebekka Hovland, Norsk Målungdom
Dialektpris-juryen rosar vidare Kvikne for å ha «brote med stereotype mønster knytt til dialekt», og for å ha «laga rom så ungdom rundt om i heile Noreg kan bygge ein identitet og sjølvtillit, med si eiga dialekt.»
– Han har nok gått ein veg fleire kan kjenne seg igjen i, og som også viser fram nokre av dialektkampane vi framleis må kjempe, seier Frida Pernille Mikkelsen og held fram:
– Det er ikkje så lett å vere den som skil seg ut, også når det kjem til dialekt. Kjartan Lauritzen byrja som ein karakter ganske distansert frå kven Kvikne var, men har blitt meir og meir ekte. Han viser fram eit ein med stor suksess kan finne fram igjen til dialekta si.
Rogalandskommunane Time og Karmøy opplever størst auke i talet på nynorskelevar i grunnskulen.
Det er Time sør for Stavanger som aukar mest – med 123 fleire nynorskelevar. Dei plasserer seg no på ein sjetteplass blant kommunane med flest nynorskelelevar.
Andreas Vollsund (H) er ordførar i Time kommune. Foto: Reid Ivar Bjorland Dahl, Time kommune
– Me merkar ein trend der dei aller fleste vel nynorsk for ungane sine når dei startar i skulen, seier Time-ordførar Andreas Vollsund (H).
Han trur òg det er blitt meir nynorskmedvit i kommunen, med fleire bedrifter som marknadsfører seg på nynorsk – og ikkje minst mange som er stolte over jærdialekten, Erling Braut Haaland og set samanheng mellom jærsk og nynorsk.
– Me er ein nynorskkommune, og eg er glad i at det er ein folketalsauke og at me aukar talet på nynorskelevar, avsluttar han.
Framleis flest i Bjørnafjorden
I Rogaland er det òg ein auke i Karmøy på 76 nynorskelevar og 16 fleire i Vindafjord.
Det er framleis Bjørnafjorden kommune sør for Bergen som har flest nynorskelevar i Noreg. Dei aukar med 72 nynorskelevar til totalt 3163 elevar med nynorsk som opplæringsspråk.
Alver rett nord for Bergen går òg fram med 52 fleire nynorskelevar.
Her auka talet på nynorskelever mest
Kommune
2021-2022
2020-2021
Auke
Time
2457
2334
123
Karmøy
1415
1339
76
Bjørnafjorden
3163
3091
72
Alver
2897
2845
52
Austevoll
714
681
33
Sykkylven
859
829
30
Vestnes
694
670
24
Sula
1324
1305
19
Voss
1841
1824
17
Vindafjord
1128
1112
16
Færre elevar i skulen
I landet under eitt er det nedgang i talet på både elevar med bokmål og nynorsk. Grunnen er færre elevar i skulealder.
554.010 elevar har bokmål som opplæringsspråk, medan 73.493 elevar har nynorsk. 686 færre har nynorsk, og 515 færre har bokmål. Talet på elevar med samisk som opplæringsspråk aukar med fire til 878.
Sjølv om Rogaland har ein god oppgang i fleire kommunar, så er det likevel totalt ein nedgang. Det er mellom anna ein stor nedgang i Klepp på 131 færre nynorskelevar og 36 færre i Sandnes og 18 færre i Hå.
Størst nedgang har Møre og Romsdal. Ålesund minkar mest her med 98 nynorskelevar, medan Hustadvika mistar 49 nynorskelevar.
Berre 6 prosent av alle barne- og ungdomsbøker som vart gitt ut i Noreg i perioden 2015–2019 var på nynorsk.
Så langt i år har verken Cappelen-Damm, Aschehoug eller Kagge gitt ut bøker for barn og ungdom på nynorsk, ifølgje NRK.
I åra 2015 til 2019 var berre 70 av eit gjennomsnitt på 1.160 barne- og ungdomsbøker som vart utgitt i Noreg, på nynorsk, det vil seie rundt 6 prosent. Det betyr at den store tidelen av norske elevar som har nynorsk som hovudmål i skulen, i liten grad møter språket sitt i litteraturen.
Kultur- og likestillingsminister Anette Trettebergstuen (Ap) meiner nynorskdelen er altfor låg og trur den nye boklova skal kunne bøte på misforholdet. Den nye boklova vil, ifølgje kultur- og likestillingsministeren, bidra til å sikre mangfald i utgivingane, slik at det òg blir mogleg for forlaga å satse på bøker som sel i mindre opplag.
– Eg er oppteken av å styrkje nynorsken og få meir nynorsk litteratur ut til folk. Den nye boklova skal vere eit verkemiddel for å få dette til, seier Trettebergstuen til NRK.
Me bruker cookies og andre tekniske løysingar for å forbetra opplevinga di av nettstaden vår, analysera bruksmønster og levera relevante annonser. I den oppdaterte personvernerklæringa vår kan du lesa meir om kva for informasjon me samlar inn og korleis denne blir brukt.
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
