Startskot for arbeid med å auke leselysta til barn
Mens kvar einaste grunnskule i Noreg har to skulekonsertar i året, er det meir tilfeldig kva elvane får av litteraturtilbod.
Venstre-leiar ikkje fornøgd med språkpolitikken til Høgre
Venstre-leiar Terje Breivik er ikkje fornøgd med sidemålspolitikken til Høgre. – Som å gjere algebra valfritt i matte, seier han.
Grønt lys for nynorsk nettbank
Banksjef i Valle Sparebank, Vidar Homme, er ein av dei som har ønskt seg nynorsk nettbank. No ser det ut til å bli ei løysing.
LNK – 20 år med språkkamp
– Eg trur kunnskap om språk vert endå viktigare enn i dag, ikkje minst det å uttrykkje seg skriftleg, altså nytte språket som kommunikasjonsverktøy. Men språk som identifikasjonsmerke kjem også til å bli viktig framover, seier leiar i LNK, Astrid Myran Aarvik.
Språkåret – Diplom i norsk
Denne teksten handlar faktisk ikkje om diplom i norsk, men om norske diplom. Eg tenkte berre at denne overskrifta var litt «finare». Og så får vi no sjå om vi kanskje likevel kjem tilbake til ho.
Betre for fleirspråklege
Nordmenn som brukar både nynorsk og bokmål får fleire føremonar som fleirspråklege. Fleirspråklege er mellom anna meir språkleg bevisste og presterer betre på skulen i matte.
Nasjonal reiseplanleggjar er under arbeid
Den nye nasjonale rutedatabasen med konkurransenøytral reiseinformasjon for alle typar kollektivtransport innanlands, inkludert buss, tog, fly og båt, skal vere klar ved årsskiftet.
Kommentar: Nynorsk i alle avisene i framtida.
Bokmål og nynorsk er to sidestilte skriftspråk med eigen grammatikk, eigne ordbøker og eigen litteratur.
Velkommen til Voss
I år er det 50 år sidan Donald Duck løyste det store Eggmysteriet og skapte ein intens språkdebatt her i landet. Det synte seg at den tidlege globetrottaren Tron Dreyerdal frå Voss hadde vitja ei fjellbygd i Andesfjella og lært ei indianarstamme å snakka vossadialekt. Eg skal ikkje insistera på at det er ein samanheng, men 30 år seinare vart Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK) skipa, og har valt å feira dei første 20 åra sine på Voss. Tilfeldig? Neppe.
I april er det Landsting i LNK. Me opnar det heile med ein stor konsert i Voss kulturhus, der Per Inge Torkildsen presenterer Sigrid Moldestad med band, Twang Gang med rockabilly på nynorsk og fleire andre gode artistar. Konserten er open for alle og me ventar å sjå mange av Tron Dreyerdals etterkommarar denne kvelden.
Tema for landstingkonferansen gav seg mest sjølv. I Språkåret 2013 ønskjer LNK å laga ein statusrapport som syner kor sterkt nynorsk språk står i kommunane og i resten av samfunnet.
Ottar Grepstad stiller i sitt innlegg på landstinget spørsmål ved om nynorsk er eit stort språk i verda, men eit lite i norske kommunar? Kvifor bør kommunane vera opptekne av det nynorske språket? Er det i det heile bruk for ein organisasjon som LNK lenger? Ikkje uventa kanskje; eg meiner ja.
Nynorsk er det daglege bruksspråket i meir enn 100 kommunar og fylkeskommunar. Det er eit innarbeidd språk som har vist at det duger. Det byggjer på dialektane våre og er fri for den håplause kansellistilen som gjer at så mange offentlege bokmålsdokument er vanskelege å forstå. Dermed vert nynorsk eit meir tydeleg og eit meir demokratisk språk, eit språk som både kommunar og andre med rette kan vera stolte av.
På landstinget tek me og opp den store mediedebatten om kva rolle nynorsk skal ha på dette området. Kva rolle vil journalistikk på nynorsk ha framover. Papiraviser som konsekvent har nekta journalistar å skriva nynorsk får stadig lågare opplag, medan nynorsk nettjournalistikk er i framgang. Framtida.no som LNK driv saman med ABC Startsiden, hadde i fjor 210 000 unike brukarar.
Andre tema på konferansen vert norskfaget i skulen, sidemålsproblematikk, åtaka på mållova, og mange andre spennande saker.
Dag Solstad sa i samband med lanseringa av «Uskrevne memoarer» i sist veke at nynorsken er redninga for den norske kulturen. Aftenposten siterte Solstad slik: – Hadde vi ikke hatt nynorsk, ville vi sannsynligvis mistet hele kulturen vår. Rett nok er Solstad kjend for å spissformulera seg og vera ironisk, men her er han inne på noko, og slike samanhengar me ønskjer å få fram gjennom konferanseprogrammet.
Velkommen til Voss
Ta meg på ordet
Det blir sagt at om du er veldig oppteken av korrekt språk, så har du for lite å gjere på, du bidreg rett og slett ikkje til verdiskapinga. All den tida du bruker på å korrigere folk som vil spørje eit spørsmål om kvifor vi har så dyre prisar her i landet, kunne du ha brukt på å pumpe opp olje eller gjort noko anna fornuftig. Det er vel ingen i dag som bryr seg om at det heiter høge prisar og å stille eit spørsmål. Vi forstår kva som blir sagt. Vi døyr ikkje av ein liten språkfeil.
På den andre sida er det språkår i år – det er 200 år sidan Ivar Aasen vart fødd – og då får eg lyst til å seie eitt og anna om korleis vi bruker språket i dag, mest fordi eg berre går her og irriterer meg og ikkje har så mykje anna å finne på.
Du kan til dømes ikkje ta folk på ordet lenger. Det kan ligge ei anna meining bak. Du skal med andre ord ikkje ta alt du ser for god fisk, men heller med ei klype salt. Trafikkskilt kan du ikkje ta bokstavleg, eller rettare sagt biletleg. Då er du raskt ei fare for både deg sjølv og andre. Skiltet som forbyr forbikøyring, viser ein raud og ein svart bil, men det betyr ikkje at grøne bilar kan køyre forbi. Skiltet for gangfelt viser ein mann med hatt på veg over gata, og likevel kan kvinner, born og menn utan hatt gå. Skiltet for jarnbaneplanovergang utan grind viser eit lokomotiv der det kjem røyk ut av pipa. Det tyder ikkje at skiltet berre gjeld i westernfilmar.
Vi må altså tolke. Ein opplesar på radio sa nyleg at organiserte kriminelle slepp unna på grunn av pengemangel, men han sa ingenting om kven som mangla pengar. Sidan det var snakk om kriminelle, var det sikkert dei som mangla.
Vi slit, vi som bruker dialekt og lite brukte ord òg, ord som røyndom og lagnad. Skal vi bli forstått i dag, må vi heller bli fancy, trendy og up to date, vere okay og hip hop og rope yo og hallo når vi helsar.
Forvirringa er stor når vi snakkar, men større når vi les, særleg når det kjem til orddeling. Det er naturlegvis ikkje naturleg vis å dele naturlegvis i to. Det er ikkje sjølvsagt å skrive sjølvsagt som sjølv sagt, sjølv om du sjølv ville sagt det sånn. Dyre klinikkar er ikkje dyreklinikkar, sjølv om begge deler kan vere dyre å drive, og fiske bollar er berre normalt å skrive om det er bollar du er ute etter når du er ute og fiskar. Eit ekstraordinært årsmøte er alt anna enn ekstra ordinært, med mindre det er snakk om eit ekstra ordinært ekstraordinært møte.
Utfordringa er likevel størst når språket skal skildre smak og lukter. I ei tilfeldig valt avis kan du lese at raudvinen Trionfo mellom mykje anna er rein, avdempa og intens, og overraskande lang og konsentrert. Kvitvinen Trimbach Gewurztraminer er både energisk og tørr. Han har til og med den eigenskapen at han ropar på røykelaks. Ein annan kvitvin, La Clotte, har fin balanse. Det har søtvinen Weissburgunder Beerenauslese òg, i tillegg til at han er konsentrert. Det er sikkert difor han er suveren til sommarkos. I eit anna tilfeldig valt vekemagasin finst det omtalar av runde vinar og fyldige vinar, vinar som er tunge, alvorsfulle og maskuline, og vinar som er muntre, slanke og feminine. Det finst pene og frøkenliknande vinar, velbygde og solide vinar, fyrige, friske og freidige vinar, vinar som er robuste og uthaldande, og vinar med musklar og raffinement.
Eg skal ikkje gjere noko større nummer ut av desse språkfenomena, så lite har eg ikkje å gjere på. Det er eigentleg forferdeleg godt at det er eit kjempelite problem vi snakkar om, sånn passe stort, cirka bitte stort, omtrent, på ein måte.
Terje Lyngstad er teatersjef i Sogn og Fjordane Teater
Språkråd frå Språkrådet
Preposisjonar
Vi bruker preposisjonar i nesten kvar setning vi når vi snakkar eller skriv, og ikkje sjeldan kan meir enn ein preposisjon vere mogleg. Samstundes er vi bundne i valet, mellom anna fordi preposisjonane er med og avgjer kor klart og presist vi uttrykkjer oss, kva for nyansar vi tek vare på, og korleis stiltonen blir. Ofte er dessutan preposisjonen ein del av ei meir eller mindre fast vending (som med i “sjå gjennom fingrane med noko”). Dette er språkleg tradisjon og ein arv vi kan halde i hevd og føre vidare. Her bør vi ikkje minst sjå opp for samanblanding av faste vendingar (eit døme kan vere “rette søkjelyset på” – av “rette søkjelyset mot” og “setje søkjelyset på”. Vi bør også passe på at uttrykksmåten ikkje blir så knapp at preposisjonsuttrykket knyter seg til feil ord (som med “av våpen” i formuleringa “eksportforbod av våpen” – skriv heller “forbod mot eksport av våpen”).
Det finst elles motepreposisjonar, som ein gjerne kan unngå i skrift dersom ein ikkje ønskjer å stå fram som slave av språkmoten. Eit døme kan vere på, som blir mykje brukt i meir sjargongprega tale (“vere på gang”, “ha rett på pengar”, “køyre på alkoholfritt” o.b.).
Framfor dei fleste norske stadnamn nyttar vi i, men framfor ein del namn er på den rette preposisjonen frå gammalt. I dag er i på frammarsj og kjem inn også ved mange namn i den siste gruppa, særleg by- og tettstadnamn. Vi rår likevel til at ein skriv på der tradisjonen er slik. Les elles i innleiinga til “Preposisjonsbruk ved stadnamn” om preposisjonsbruk framfor stadnamn som også er kommunenamn.
Mellomrom
Det skal ikkje vere mellomrom framfor punktum, komma, utropsteikn, spørjeteikn, kolon og semikolon. Merk at det skal vere berre eitt mellomrom etter eit punktum som avsluttar ei setning.
Det var ein gong tre prinsesser som budde i eit slott. Ein dag fekk dei besøk av ein prins. God dag! sa han. Du er vel trøytt, så du vil kvile? sa den eine prinsessa. Han sa: Det er vel så, det.
Når ein bryt av ei framstilling med tre punktum, skal det vere eit mellomrom før dei tre punktuma dersom eit ord er utelate.
Viss du ikkje er snill, så … Er det meininga å gjere det slik, eller …?
Språkråd frå Språkrådet sine nettsider www.sprakradet.no.