I slutten av februar leidde eg eit seminar der me drøfte tilrådinga frå nemnda som har laga framlegg til ny nynorsknorm. «Alle» var der: departementet, Mållaget, Det Norske Teatret, Målungdommen, engasjerte privatpersonar, kjende forfattarar og ivrige Språkråd-tilsette. Noko var som før: To-tre ungdommar tykte lite om tilrådinga, særleg framlegget om at i-målet (soli og husi) skal takast bort. Dei ville ha den klassiske, gamle nynorsken attende, og erta på seg Edvard Hoem, som med stor kraft og patos hevda at dei ikkje har følgt med i tida. Andre, frå den austnorske sida, beklaga at nemnda tek bort kløyvd infinitiv, og at ord som annen, noe, drømme og kjøre no er på veg ut av norma.

Men det uvanlege på møtet var at nemnda fekk mykje skryt, og at dei fleste meinte endringsframlegga var fornuftige og ville tena oss som brukar nynorsk. Slik godlyd er uvanleg når målfolk diskuterer norma, og ber bod om at det blir lite ufred når den nye rettskrivinga kjem. Det er gledeleg.

Kva går så framlegga ut på? For det fyrste forsvinn sideformer som prinsipp. Somme av dei blir no del av norma, andre forsvinn. Nemnda legg stor vekt på at den vanlege nynorskskrivaren ikkje skal måtta endra noko særleg på forma si. (Eg må slutta å skriva fremmend, og heller velja framand, det er lite dramatisk. Ja, og så må det bli harv og plomme, ikkje horv og plome lenger.) Så kuttar nemnda mange lite brukte former på begge sider i norma, slik som dei eg nemnde ovanfor. Skule og mykje blir eineformer, medan bokmålsbrukarane får eineretten til skole og mye. Er du i tvil om y eller ø, kan du heretter nokså trygt velja fritt. Nemnda foreslår også valfri j i verb som leggje/legge og søkje/søke og svake hokjønnsord som bryggje/brygge og enkje/enke. Og du kan framleis velja mellom a- og e-infinitiv (høyra/høyre) og mellom me/vi.

Det var mykje vellæte og ein roleg dag for ordstyraren, altså, og mest alle var einige om éi sak: Framlegget om å gje høve til å byta ut de – dykk med dykk – dykk (Dykk må samla dykk om aksjonen) var ein dårleg ide. Somme meinte ein i tilfelle burde innføra doke – doke, men eg tvilar på om den forma vinn fram. Her trur eg ikkje det blir endringar.

Så får me venta på den endelege tilrådinga frå nemnda, og på kva det kongelege departementet bestemmer til slutt. Det er makta som rår, her òg.

Jan Olav Fretland

– Norsk når du kan, engelsk når du må, seier språkdirektørane. Overskrifta er slik sett i grenseland, men av og til er engelsk eit fargerikt språk, sjølv om Noregs Mållag vil hevda at «nynorsk is a better language.» Me kunne sjølvsagt ha skrive «så godt som aldri.»

For det skal handla om språkstatistikk. I sist utgåve av LNK-avisa fortalde me om nynorskkommunar som får så godt som alt tilfang frå departementa på bokmål, sjølv om dei har krav på å få alt på nynorsk. – Statsorgana må sørgje for at dei betrar praksisen sin og følgjer opp sitt eige lovverk. Det bør vere sjølvsagt at statsorgan skriv brev og e-postar på den målforma som kommunen har valt. Det er alvorleg at statsorgana ignorerer språkvala til kommunane, seier fagkoordinator i Språkrådet, Nina Teigland. Ho oppmodar kommunane om å klaga på den departementale praksisen.

For det er eit tankekors at berre 14 % av kommunane seier at dei har klaga på desse lovbrota. Mange av dei som klagar, sender dessutan klagen sin direkte til det organet som bryt lova, utan å senda kopi til Språkrådet eller LNK. Det er lett å tenkja seg at slike klagar aldri når fram til dei som har det overordna ansvaret for språk i staten.

Det er òg grenser for kor lenge ein språkbevisst rådmann eller etatsjef orkar å bruka tid på å klaga, når det kvart år vert dokumentert at det rett og slett ikkje fører til haldningsendringar i staten. I mars la Kulturdepartementet fram Språkstatistikk for departementa for 2010. Dette er eit årvisst ritual som gong på gong dokumenterer at mållova ikkje fungerer optimalt så lenge ho ikkje har sanksjonar knytt opp mot seg. Berre knapt halvparten av departementa oppfylte den lovheimla minimumskvoten på 25 % av kvar språkform i stortingsdokumenta sine. Gjennomsnittet for dei siste seks åra viser om lag 23 %. Det er ei mager trøyst at det var endå verre før …

Statistikken for «andre dokument» er òg trist lesnad: I kategorien «dokument over 10 sider» er nynorskprosenten 9 % , medan tilsvarande tal for kortare dokument er 21 %. I ei pressemelding om saka kommenterer Kulturdepartementet statistikken lakonisk: «Det er likevel ingen tvil om at det gjennomgåande blir brukt nynorsk altfor sjeldan når departementa produserer dokument som brosjyrar, rettleiingar, rapportar, større høyringsbrev og liknande.» Pressemeldinga er på nynorsk. Det er då noko.

Dersom me legg bak oss ein mistanke om at det er vond vilje eller likesæle som kjem til uttrykk i undersøkinga over og i språkstatistikken frå Kulturdepartementet, står me att med ei sannsynleg årsaksforklaring: manglande språkkompetanse i departementa. Stortingsmeldinga Mål og meining frå 2008 er ofte god å ty til. Der heiter det:

– Departementet vil ta initiativ til å etablera ein standard for språkleg kvalitet i staten.

– Departementet vil ta initiativ til å etablera eit system for språkleg internkontroll i staten.

– Det blir lagt opp til at statlege organ skal ha ein språkleg kompetanseplan som sikrar at dei kan oppfylla lovpålagde krav om bruk av nynorsk og bokmål.

Når departementa ikkje klarar å levera tenester dei er pålagde, ventar me at Riksrevisjonen grip inn. Når departementa ikkje klarar å levera tenester dei er pålagde innafor fagområdet språk, ventar me på den blå månen.