Plan- og økonomiutvalet i nynorskkommunen Fræna i Møre og Romsdal gjekk denne veka inn for å gjere kommunen språkleg nøytral.
Klart språk
LEIAR: No kjem klarspråksprosjektet til kommunar og fylkeskommunar. Kommunane skal no nyte godt av erfaringane frå arbeidet med å få tilsette i staten til å skrive eit godt, konsist og lett forståeleg språk. Så bra – det vil mange ha glede av.
Det er fagforumet for informasjons- og kommunikasjonsarbeid i kommunar og fylkeskommunar, Kommunik, som saman med Forum for offentlig service og KS har sett i gang klarspråksprosjektet i kommunane. Meininga er at ein skal få i gang nokre pilotkommunar allereie frå hausten av.
Målet er eit enklare språk som når fleire av innbyggjarane.
I denne avisa møter me saksbehandlarar i nynorskkommunar som kom til jobben med bokmålsbakgrunn, og som har lært seg nynorsk på nytt. Dei legg ikkje skjul på at det må god opplæring og oppfølging til for at overgangen skal bli så lett som mogleg.
– Kurs, kurs og kurs, seier økonomisjef i Os kommune, Ingrid Karin Kaalaas, på spørsmålet om kva som må til for at bokmålsskrivande skal bli skriveføre tilsette i nynorskkommunar. Sjølv kom ho frå bokmålsbyen Bergen til nynorskkommunen Os for 21 år sidan. Ho meiner det er endå vanskelegare å gjere språkbytet i dag enn det var då. No er det fleire val i språket, og det gjer det i alle fall ikkje enklare, meiner Kaalaas.
Kanskje vil eit klarspråksprosjekt, som tek mål av seg å gje publikum eit enklare og meir brukartilpassa språk, også gje bokmålsskrivande saksbehandlarar ein enklare overgang når dei skal arbeide i ein nynorskkommune.
Kanskje kan det også gje fleire søkjarar til jobbane i nynorskkommunar?
Vatn, energi og målbruk
Det er mykje målbruk i offentleg teneste, men dette skal ikkje vere eit åtak på New Public Management. Me vil heller seie noko om korleis me jobbar med å vere målmedvitne og lovlydige etter mållova.
NVE driv ikkje fyrst og fremst med nynorsk, det er vatn og energi som er vårt arbeidsfelt. Likevel er me som forvaltar av vassdraga og energisystemet vårt merksame på at nynorsk er eit godt byråkratspråk.
Ein etat som NVE står i dagleg språkleg samhandling med media nasjonalt og lokalt, noko som krev at vi heile tida utfordrar det faglege stammespråket og skriv så klårt som råd. Me meiner nynorsk er eit godt språk å skrive klårt på.
Ikkje ofte, men av og til, seier me: Lik det eller ikkje – slik er lova. Det gjorde vi i tilknyting til mållova. 25 prosent, folkens!
For sju år sidan såg vi at auken i talet på søknadar om løyve til småkraft ikkje kom til å minke med det første, og at småkrafta i stor grad er nynorsk. Sidan vi vel å sende pressemelding ved alle løyver eller avslag, innførte vi at dei konsekvent skulle skrivast på nynorsk. Litt trøblete i starten, men no sju år etter – heilt knirkefritt.
Energiproduksjon og lineføring krev areal, og store delar av arealet i Noreg er nynorskland. Vi held ofte folkemøte i nynorskkommunar der utbygginga potensielt skal finne stad. Etter nokre glipp og klagar frå observante lokalavislesarar har vi no fått inn i kvalitetshandbøkene våre at ein ALLTID sjekkar målvedtaket i kvar einskild kommune før ein annonserer folkemøte i lokalpressa.
Kvar veke i snøsesongen gjev vi ut ein rapport om snøtilhøva i landet. Her har vi ikkje gjeve sentrale føringar om målform, men medvitne medarbeidarar har funne ei veksling mellom målformene som fungerer.
Eit anna tiltak har vore å få på plass ei rutine der årvisse publikasjonar som årsmeldingar m.m. kjem ut kvart fjerde år på nynorsk. I tillegg har vi gjort det klart at ansvaret for å etterleve krava mållova set, ligg i lina, ikkje hjå ein einskild sakshandsamar i kommunikasjonsstaben. Skulle det hende seg at vi får ei klage på målbruken vår frå Språkrådet eller privatpersonar, vert ho alltid ekspedert vidare i organisasjonen til ansvarleg seksjonsleiar. Vår erfaring er at læringseffekten på den måten er større, og me ser at dess betre rutinar seksjonane har, dess færre klager får vi.
Eit tredje måltiltak er å integrere etterleving av mållova i NVE sitt sett med indikatorar/måltal, som vert gjennomgått av direktørgruppa kvar 2. månad. På den måten har vi høve til å korrigere om vi kjem skeivt ut. Etter at denne indikatoren hadde levd eitt års tid, vart han i tillegg døypt om frå nynorskprosent til etterleving av mållova.
Kvar onsdag gjev vi ut kraftsituasjonsrapporten vår. I tillegg gjev vi ut ein større analyse av kraftsituasjonen kvart kvartal.. Onsdag kl. 13 er òg klokkeslettet då vi gjev ut statistikk for kor mykje vatn det er i vassmagasina våre rundt i heile landet.
I fleire år no har alle desse rapportane vorte gjevne ut på nynorsk. Og då Språkrådet for ei tid tilbake påpeika at vi kanskje skulle prøve å få ned nynorskdelen på dei periodiske publikasjonane, sa våre normalt stilfarne analytikarar: – Nei. Vi vil halde fram på nynorsk. Vi har funne ein mal som funkar, så kvifor endre på det? Ganske godt spørsmål, eigentlig. Dette er noko av det som er mest lese på nettstaden vår, og blir mykje referert til i pressa. Difor held vi fram med nynorskonsdag på Nve.no.
Det er med andre ord mykje rutinar og lovfokus som ligg bak NVE sitt arbeid med målbruken. Det kan verke humørlaust og strengt, men for oss har det vore viktig å få klare køyrereglar som lettar skrivinga og senkar terskelen for å kommunisere på begge målformer. Sidan rapportane også går ut på NVE sin Twitter-konto, så har vi utan nokon som helst ekstrainnsats ein fin flyt av nynorskkvitter.
Ein stor del av tekstproduksjonen hjå oss har fleire forfattarar. Slike rapportar er nesten alltid på bokmål. Dersom den fyrste som skriv på prosjektet, har bokmål som hovudmål, vil rapporten verte skriven på bokmål, med mindre noko anna er avgjort.
Det er ein tendens til at forfattarar som har nynorsk som hovudmål, også legg opp til at større rapportar skal vere på bokmål, for å lette samhandlinga med kollegaar. Dersom ein skal gjere noko med dette, må ein på førehand avgjere kva målform eit arbeid skal gjerast på. Akkurat på dette punktet ser me at NVE har litt å gå på.
For oss verkar nynorsken som ei positiv kraft for klårt språk. Nynorsken til fjord- og fjellstammane i Noreg er motstandsdyktig mot stammespråket frå Brussel, Blindern og Bygg-instituttet på Gløshaugen i Trondheim, og krev klårare tale.
Dei tunge faga har lange og innfløkte substantiv. Når ein skal skrive seg inn i eitt av desse faga på nynorsk, lyt ein skrive om til aktive setningar, noko som krev at ein er sikker på at ein har forstått bodskapen.
Me arbeider rett nok lite med bioenergi i NVE, men me arbeider systematisk og byråkratisk for at me ikkje skal gå oss ville i nynorskskogen.
Hanne Bakke er seksjonssjef, seniorrådgjevar NVE
Håvard Hamnaberg er fungerande seksjonssjef NVE
Berre babbel
Bestemora mi fekk aldri høyre ord som jetlag og Internett. Ho fekk aldri prøve dei heller, sidan profesjonelle fotballspelarar og fjernsynet knapt var oppfunne då ho levde. Slik er det berre. Ei ny tid, med olje og datateknologi og mykje anna nytt, skaper stadig behov for nye ord og omgrep som kan skildre nye og ukjende fenomen. Det som er merkeleg, er at vi treng nye ord for å skildre det vi allereie kjenner frå før, noko som minner om eventyret der keisaren trur han har fått seg nye klede, men så er han rett og slett naken.
Då eg var ferdig utdanna i middelalderen, var eg lektor med hovudfag i marknadsføring. Eg gjekk til og med på lærarskule, men dei finst ikkje lenger, trur eg. Det høyrest ikkje særleg sexy ut å vere lektor lenger. No er det høgskule og universitet som gjeld, og du må helst ha ein master of business and administration om du vil bli general sales manager, eller kanskje du greier deg med ein bachelor om du vil bli key account manager, eller noko anna som krev at du kan drive med support eller coaching.
Men det er ikkje berre engelsk som gjeld, du skal helst bruke andre ord enn dei folk flest bruker, om du har noko å fare med, slik det var då vi laga hemmeleg språk som småungar, eit språk som berre eg og bestevenene mine forstod. Sidan språket, som vi kalla for norras, var hemmeleg og vi framleis liker å halde ting for oss sjølve, har eg berre fått løyve til å offentleggjere nokre få språkprøver her. Vil du seie hei på norras, må du seie harr. Ja er jara, og nei er gatt. Kom inn er akkadakk, og gå ut er jadas. Skal du seie ha det, må du seie sjong, og skal du seie takk, må du seie rada. Tala frå ein til ti er goss, eli, mongos, ala, novara, ikki, saa, mikka, lakk, rakkas.
Liknande språk finn du til dømes på konferansar, eller seminar, som det gjerne heiter. Der går folk rundt og snakkar om multiplikatoreffektar, fasilitatorroller, nettverksalliansar, regionalutviklingsmidlar, glokaliseringsperspektiv og gud veit kva dei har for seg av innfløkte tema. For å bøte på språkforvirringa har eg laga ei liste som kler karnevalsdrakta av nyorda og forklarer kva dei eigentleg tyder. Det blir berre plass til eit kort utdrag her, i alfabetisk orden:
Bravida = Televerket. Bring = Postverket. Chat = tørrprat om ingenting. Coach = person som tek 3 000 kroner timen for å late som om han veit mykje meir enn deg, og for å gi seg ut for å vere bestevenen din. Direktør = overbetalt dagleg leiar. E-mail = sjå chat. Facebook = ei ekstrem utgåve at lokalavisa di. Filofax = dagbok med skryt av alt du har gjort og alle du har møtt det siste halvåret, og alt du skal gjere og alle du skal møte neste halvår. Finanskrise = blakk. Instragram = sjå Facebook. Karbohydrat = sukker. Kundeservice = automatisk telefonsvarar. LOL = ler og ler (av absolutt ingenting). Mentor = sjå Coach. Mesta = Vegvesenet. Nettverk = menn som møtest i frimurarlosjen og på golfbana for å prate om korleis dei skal klare å karre til seg mest mogleg av det som tilhøyrer andre. Næringshage = ordinære kontorlokale i rådyre nybygg som blir leigde ut til skyhøge prisar. Personal Trainer = sjå Coach. Postmodernismen = 1980-talet og deromkring. Seniorkonsulent = overbetalt medarbeidar. Servicetorg = sjå Kundeservice. Single = einsleg som ikkje ønskjer å bli identifisert som einsleg. SMS = sjå Chat. Strategiske alliansar = sjå Nettverk. Telenor = sjå Bravida. Tidsklemme = dårleg samvit. Time Manager = sjå Filofax. Trivselshage = sjå Næringshage. Twitter = sjå Facebook. Veidekke = sjå Mesta.
Noreg treng ein regional politikk for forsking
Regjeringa har lagt fram fleire stortingsmeldingar som seier noko om kva kunnskap betyr for samfunnsutviklinga. Men kvar er politikken for å ta heile landet i bruk?
Den offentlege finansieringa av forsking i Noreg er sterkt sentralisert. I 2010 gjekk 92 prosent av forskingsmidlane som Noregs forskingsråd tildeler, til forskingsmiljø i Oslo-området, Bergen, Trondheim og Tromsø. Sjølv om 70 prosent av all næringsverksemd og offentleg tenesteproduksjon går føre seg utanfor storbyregionane, går berre 8 prosent av forskingsmidlane til desse delane av landet.
Fagleg fornying og vidareutvikling av FoU-miljø utanfor sentera blir utfordrande. Dei regionale forskingsinstitutta har låge basisløyvingar frå Forskingsrådet. Forskingsmeldinga signaliserer at politikken overfor dei regionale institutta ligg fast, trass i at evalueringa av institutta tilrår høgare basisløyvingar og like vilkår med nasjonale institutt. Dette reduserer også effekten av viktige regionalpolitiske program som Arena, NCE, VRI og regionale forskingsfond, som er innretta til å hauste frå desse kunnskapsmiljøa.
Regionalmeldinga peikar på at «Fysisk nærleik til FoU-miljø og andre verksemder er viktig, men viktigast er tilgangen til rett kompetanse» (s. 92). Det er vi samde i. Samtidig er det ingen motsetnad mellom fysisk nærleik og rett kompetanse. Fysisk nærleik inneber også kulturell nærleik; felles referanseramme, omgrepsapparat osv.
Ei nyleg framlagd evaluering viser at oppdragsgjevarar opplever like god fagleg kvalitet og relevans hos dei regionale institutta som hos nasjonale forskingsinstitutt, trass i at dei regionale institutta har mindre ressursar til fagleg oppdatering enn dei nasjonale. Evalueringa finn at hovudutfordringa framover vil vere å utvikle meir robuste fagmiljø med god vitskapleg kvalitet. Dette er utfordringar som alle kunnskapsmiljø lokalisert utanfor universitetsbyane opplever.
Dess meir kunnskapsbasert Noreg blir, dess sterkare krav blir stilte til samanheng mellom nærings-, utdannings-, forskings- og regionalpolitikk. Mitt inntrykk er at regionale styresmakter ser denne utfordringa og er klar til å ta eit større ansvar for utvikling av regionale kunnskapsmiljø.
Dette er eit utdrag av ein kommentar som tidlegare har stått på trykk i Bergens Tidene.
Agnes Landstad er direktør i Vestlandsforsking
Lærelyst for nynorsk
«Nynorsk er det største tullet jeg noensinne har vært borti, hvorfor har ingen kommet med forslag om valgfrihet før nå? Jeg vil gjerne ha muligheten til å fjerne nynorsk karakteren min fra vitnemålet, kunne heller hatt bilde av en ku på vitnemålet, enn nynorsk.»
Slik lyder ein av fleire hundre kommentarar på VG-nettet etter at Atle Hamar hevda i ein kronikk at det berre er nynorskfolk som det er lov å diskriminera i Noreg. Som ein annan uttrykte det: «Ikke alle sitter i skauen med nisselue og heier paa Ivar Aasen!!» Så Hamar makta ikkje å dempa skamkallinga.
Kva skal me gjera for at fleire får forståing for og lyst til å skriva nynorsk? Det er iallfall viktig å formidla at nynorsk er eit vanleg språk, godt brukande på alle livsområde, ikkje eit slag merkeleg fjøslatin. Får vi ikkje fram den bodskapen, blir nynorskinnlæringa fort ei plage. Dersom fleirtalet av norske elevar synest nynorsk er pyton, verkar det i lengda inn på korleis dei 13 prosentane som skriv nynorsk, ser på seg sjølve. Ei undersøking i 2010 synte at mange nynorskelevar skreiv bokmål når dei var på Facebook eller andre sosiale medium. Dei ville ikkje stikka seg ut med å skriva dette lågstatusspråket.
Eitt tips til skulen kan vera at også sidemålselevane får begynna tidleg å lesa og skriva nynorsk. Eit anna tips kan vera å bruka stoff som er skrivne av populære artistar og kjendisar. Eit tredje poeng kan vera at i staden for å skriva tradisjonelle oppgåver eller driva med utfyllingsoppgåver kan elevane i fyrste omgang få leika seg med å skriva nynorsk på Facebook, dei kan parvis få i oppgåve å laga eit ordskifte på e-post, dei kan laga debattinnlegg til Norsk Barneblad eller lokalavisa, dei kan laga teikneseriestriper med tekstbobler eller skriva dikt eller rapp på nynorsk. Det å skriva litt nynorsk ofte er nyttigare enn å skriva ein lengre tekst ein sjeldan gong. Derfor kan de lærarar gjerne oppfordra elevane til å skriva ein blogg på nynorsk, anten privat eller på nettet.
Men same kor ein snur og vender det: Det kjem fyrst og fremst an på læraren og kva holdningar og engasjement han eller ho formidlar. Har elevane dine nynorsk som hovudmål, minn dei på for eit flott språk dei får med seg, og kvifor. Og har elevane dine nynorsk som sidemål: Ta med sidemålssaka når de diskuterer toleranse og diskriminering!
Nytt frå landsmøteland
April er landsmøtesesong. På ei veke rakk eg over ikkje mindre enn tre landsting i tre viktige organisasjonar.
I Ørsta feira Noregs Mållag at dei har fått fleire tusen nye medlemer sidan i fjor, og takka Kristin Halvorsen og Utdanningsdirektoratet for dette. Ved gjestebordet sat eg saman med Vigdis Finnbogadottir. Ho er for tida «goodwillambassadør» for Unesco, fødd i 1930 og skulle nå endå fleire landsmøte enn eg den veka.
Andre dagen sat eg saman med Marie Lovise Widnes. Ho er også 83 år og attpåtil æresmedlem i Mållaget. Då eg kom til å nemna for henne at eg har fleire av songane hennar på 78-plater – slike gamle steinkaker, de veit –, svarte ho at det var vel og bra, men at det er digitale media som gjeld i våre dagar, og at eg heller burde gå på Spotify og høyra henne der. Så det så.
Ottar Grepstad heldt ein særs god tale om «den språkpolitiske vendinga».
På Voss markerte LNK at dei vanskelege tenåra er over; i år er det 20 år sidan organisasjonen vart skipa. Landstinget skulle vera ein statusrapport om korleis det står til med nynorsken i Språkåret 2013.
Mange kloke ord vart sagde, men det viktigaste kom kanskje fram i debatten om «Norsk språk – etter Språkåret». Då åtvara Jan Olav Fretland mot å grava seg ned i språkfaglege detaljar når den verkelege språkkampen i dag står om den skriftlege opplæringa skal halda fram eller ikkje. Ingen var i tvil om kva han meinte.
Det var heller ikkje tvil om kva Iril Schau Johansen frå Voss og Hordaland Høgre meinte. Før debattleiaren rakk å stilla kritiske spørsmål, tok ho eit knallhardt oppgjer med språkpolitikken i sitt eige parti. Ord som opportunisme og populisme var ikkje langt vekke. Schou Johansen argumenterte friskt for språksynet sitt og hadde ei ideologisk tilnærming til den norske språkstoda. Lat oss håpa at resten av partiet høyrer på henne.
Ottar Grepstad heldt ein glimrande tale om «Nynorsk – eit stort språk i verda og eit lite i norske kommunar».
Nynorsk er eit stort språk i norske lokalaviser. Siste helga i april var lokalavisene samla til landsmøte i Svolvær. Heile 270 representantar for desse utruleg viktige språkprodusentane hadde funne vegen til Lofoten. I år hadde LLA lagt stor vekt på å synleggjera det språkdelte samfunnet vårt. Arve Sandal, frå nystarta Nynorsk Avissenter i Førde, snakka varmt og engasjert om prosjektet sitt, medan Ottar Grepstad heldt ein særs god tale om «Lokalavisene i eit språkdelt samfunn».
Soulsongaren James Brown vart i si tid kalla «The Hardest Working Man in Show Business». Lesaroppgåva denne gongen vert å finna eit høveleg tilnamn til Ottar Grepstad …
Språk, sex og hat
Yvonne Algrøy er frilands skodespelar og skribent. (Foto: privat)Eg kunne aldri ligge med ein mann som skamlaust delte ord etter innfallsmetoden eller skreiv onsdag med stor bokstav. Han måtte i så fall ha synt meg prov på at han var dyslektikar. Eller liechtensteinar.
Om eg ikkje hadde sett eit einaste ord han hadde skrive, før etter vi hadde hatt oss og eg fann ein lapp på puta der det stod: «Takk får i går, det var utanom jordisk deilig» (for det må vi rekne med det var), hadde eg kjølna tvert.
Dette er sjølvsagt mitt problem. Dette er mine meiningslause fordommar som eg ikkje veks frå. Sikkert fordi eg ikkje vil vekse frå det. Eg anar ikkje kvifor det er slik. Menn med dårleg skriftspråk har ikkje skada fleire eller bygd mindre av landet enn menn med godt skriftspråk. Kanskje tvert om, kva veit eg? Eg har ikkje bygd ein drit av landet sjølv. Eg veit ikkje korleis ein gjer det. Eg har berre vond vilje, er tjukk av fordommar og tydelegvis hjelpelaus i landsbygging. Sjarmerande. Eg fortener ikkje denne mannen med lappen uansett, ser eg. Tenk, han skreiv skjønn lapp til meg etter ei dirrande heit natt. På nynorsk til og med. Og eg heiv han ut! Eg raudnar og skjemmest i fleng. Eg har sikkert gått glipp av nokre fantastiske feilstavingar i bingen med denne haldninga. Til mitt forsvar, så er det spjærande likegyldig kva målføre han ikkje meistrar. Eg er like fordomsfull mot alle, det skal eg ha.
Det er mykje kjensler rundt språk. Eg er hon ikkje aleine her. Men sjølv om det handlar om identitet, må ein lure på kvifor folk vert så forbanna humørlause i språkdebatten? Alt dette hatet. Tenk å gidde å vere nynorskhatar, til dømes. Har dei ikkje eit hus å vaske? Eg undrar meg på om nynorskhatarar hiv nynorskbrukarar ut or senga når det går opp for dei kva målform vedkomande skriv. Eg trur eigentleg ikkje det. Eg trur sjølverklærte nynorskhatarar har stelt seg slik at dei lyt vere glade for det dei får. Det må vi kunne tru, all den tid det ikkje går an å hate eit språk. Det blir som å hate glade babyar og lodne hundekvelpar på ei sky av såpebobler. Faren er at om han verkeleg klarar å lande ein nynorskbrukar, kan hataren sjå på brukaren som eit eksotisk leikety. Eit leikety å vise fram på fest:
«Se på denne da, dere. Jeg fant den på byen, stakkar. Det er en sjelden rase, dere. Det er nå bare rundt 13 % igjen av dem. Men dere må ikke se den inn i øynene, da tror den dere vil sloss.»
Dette er sjølvsagt worst case scenario og rein hypotese. Ein nynorskbrukar ville aldri ligge med ein nynorskhatar. Ikkje som omvendingseksperiment eingong. Til naud som feltarbeid. Ein brukar kjenner att ein hatar svært raskt. Vedkomande treng ikkje seie noko særleg, dei har så mange andre påfallande særtrekk. Dei har slappe handtrykk, slappe kjevar og kj-lydar (ein anar ikkje om dei kallar deg skjære eller kjære), vassent blikk, dyre klumpete bilar, dei snyt på skatten, har dårleg ande, slår, foraktar NRK2 og ligg med dyr.
Ei uskuldig Facebook-side eg fann, heiter «Jeg hater nynorsk». Ho hadde 36 likes og er høgst truleg starta av ein litt villfaren fjortis. Ein skal ta ungdomen alvorleg. Ein bør heller skampryle foreldra. Dette vetlehatet var altså ikkje noko å henge seg opp i. I alle fall ikkje samanlikna med vaksne storhatarar med slagkraft, indignasjon som livsmotto, høg røyst og mykje fritid. Likevel klarte eg å bli utruleg tilfredsstilt då eg på denne sida las: «Heeey heey alle nynorsk hatere». Alt heng i hop.
Språkåret 2013 er eit søtt tiltak. Kva er vel deiligare og riktigare enn å hylle det norske språkmangfaldet. Løfte alle fram, gjere alle stolte over eige målføre. Så kan alle drite i å hate. Enten dei er fjorten eller femti. Det er ikkje noko å seie på det. Det er så velmeint. Og det kjem sjølvsagt ikkje til å endre ein skit når det gjeld fordommar og hating. Men det vert skipa til mange kjekke arrangement i samband med Språkåret, og då kjem gjerne folk seg ut meir. Det er ein god ting. Så lenge dei går heimatt med ein god ting òg. Som rett nok heilt umotivert deler ord, men som dønn motivert deler seng.
Frå sidemål til bonusmål
