Alle stader eg veit om, ønskjer å ha vekst i folketalet. Ingen liker at staden deira har fallande folketal. Stader med ambisjonar ønskjer å ha vekst minst på høgde med landsgjennomsnittet. Dei som har slik vekst, ønskjer at veksten skal fortsette også i dei neste åra.

Av og til stiller vi spørsmål ved om befolkningsvekst eigentleg er eit godt mål. Kanskje det ville vere betre å skape livskvalitet og trivsel hos dei som bur på staden? Viss ein verkeleg fikk dette til, ville vi forvente at folketalet auka. Viss livskvalitet og trivsel var merkbart betre på ein stad, ville få flytte ut, medan mange ville flytte inn. Dermed ville folketalet auke. Befolkningsvekst kan dermed både vere eit mål i seg sjølv og samstundes eit barometer på om staden har kvalitetar. Befolkningsvekst blir på dette viset viktig uansett om vi er opptekne av kvalitet eller kvantitet.

Det neste spørsmålet er då: Kvifor er det nokre stader som veks, medan andre stader har nedgang? Det blir snakka mykje om kva som gjer stader attraktive. Attraktive for kva eller kven?

Telemarksforsking introduserte i 2010 modellen Attraktivitetspyramiden. Dette er ein modell for å forklare kvifor somme stader veks, medan andre stader krympar. Attraktivitetspyramiden seier at det er tre måtar ein stad kan vere attraktiv på slik at han veks.

Ein stad kan vere attraktiv for bedrifter som produserer varer og tenester for sal til andre stader. Mange stader har vakse opp fordi dei har vore gunstige for landbruk, fiske eller industri. I dag er det teknologiske tenester som veks. Dette er også konkurranseutsett næringsliv som genererer inntekter, men til skilnad frå industri og primærnæringar trengst ikkje store areal, straum, råstoff eller naturressursar. I staden trengst kompetanse.

Den andre måten ein stad kan vekse på, er å vere attraktiv for besøk. Mange næringar treng kundar som er fysisk til stades, som handel, servering, overnatting og kultur og underhaldning. Innanfor besøksnæringane er det kultur og underhaldning som aukar raskast.

Den tredje vegen til vekst er å vere attraktiv som bustadområde. Dette er ein ny måte stader kan vekse på. Tidlegare måtte folk bu nært arbeidsstaden. No pendlar fleire og fleire. Dermed kan ein stad vekse gjennom å vere attraktiv å bu i, og han kan trekkje til seg folk som ikkje arbeider, eller som pendlar.

Stader som ønskjer å stimulere befolkningsvekst og vere attraktive, har dermed tre frontar dei kan setje inn støyten på. Ettersom det etter kvart er aukande konkurranse mellom stadene, er det best å sikre seg gjennom å vere attraktive for både bedrifter, besøk og busetjing samtidig. Korleis er din stad? Er det attraktivt for bedrifter, besøk og busetjing, og korleis kan staden blir meir attraktiv langs desse tre aksane?

Knut Vareide er forskar og sosialøkonom. Fagkoordinator for regional utvikling hjå Telemarksforsking

«Maktforskyving frå barnebok til blogg, frå forfattar til bloggar vil være den største utfordringa for litteraturfeltet dei komande åra.»

Utfordringane for barnelitteraturen er folk flest, folk flest som ikkje har grunnleggjande kunnskap om barnelitteratur som fagfelt. Skal den nye barneboka overleve det digitale samfunnet vi har i dag, må ein ikkje skilje eller dele barnelitteraturen. Utfordringane er dei same anten ein skriv nynorsk eller bokmål.

Folk flest er opptekne av barnelitteraturen og har ei meining om han. Barnebøker representerer for mange symbolet på den idylliske barndommen, og ein ønskjer derfor ikkje at barneboka skal endre seg, i alle fall ikkje på ein slik måte at ho utfordrar, provoserer eller presenterer eit syn på verda som ein ikkje kan kjenne seg att i. Dei tradisjonelle barnebøkene har derfor ein usedvanleg sterk posisjon i samfunnet, særleg hos den middelaldrande generasjonen.

Folk flest uttalar seg offentleg om barnelitteraturen i langt større grad enn tidlegare, noko som fører til at fagfolk ikkje blir einerådande i å setje dagsorden for dei nye barnebøkene og lett blir sette på sidelinja når den vidare utviklinga vert utforma. Kunnskapen om barnebokfeltet blir derfor på den eine sida prega av eit forelda syn på barnelitteraturen, som er dominerande i det offentlige rom, og den framveksande generasjonen av skrivande unge som brukar nettet som sin formidlingskanal. Taparen blir fagmiljøet rundt den nye barneboka.

Men andre ord er dei to store utfordringane for barnelitteraturen maktforskyving av definisjonsmakta på fagfeltet og den digitale utviklinga med alle sine moglegheiter.

Det finst mykje forsking på barnebokfeltet. Men for meg står forskinga fram som så detaljorientert, der kompliserte analysar av einskildverk står sentralt, at heilskapsperspektiva for barnelitteraturen blir borte. Fagfeltet barnelitteratur har aldri utvikla ein eigen forskingsteori og byggjer derfor forskingsresultata sine på teoriar frå andre forskingsområde. Dette er uheldig av mange årsaker, men den viktigaste er at barneboka sitt grunnleggjande teoretiske fundament, forklaringsevne og eigenart ikkje eksisterer. Derfor er det så lett for folk flest å ha ei meining om barneboka som får påverke fagfeltet.

Eg undrar meg på kva konsekvensar det vil få for barnelitteratursektoren, at andre enn fagfolk tar styringa eller påverkar utviklinga?

Vi veit at når eit fagfelt blir allemannseige og ekspertisen mister definisjonsmakta, fell kontrollen over utviklinga bort, og vi får ei maktforskyving. Fagfeltet barnelitteratur vil då meir enn nokon gong tidlegare være prisgitt den som har størst marknadsføringskompetanse og påverknadskraft på marknaden. Vi ser allereie tendensar til ei maktforskyving når det gjeld utviklinga av e-barnebøker.

I ei brytningstid der den digitale utviklinga sprikar i alle retningar, ser vi allereie no at bloggkonseptet er ein viktig formidlingskanal for dei unge. Nokre bloggarar har opptil 70 000 lesarar kvar dag. Bloggarane er dyktige unge jenter som har forstått omgrep som marknadsføring, påverknadskraft og definisjonsmakt, og som utnyttar dette til fulle.

Den stor taparen er barnelitteraturen som ikkje har klart å tilpasse seg den oppveksande slekta, nemleg dei digitalt innfødde, men som har utvikla seg i så ulike retningar at omgrepet barnelitteratur på nokre typar «barnebøker» ofte blir misvisande og uforståeleg for folk flest.

Med ei slik utvikling er ei maktforskyving frå bok til blogg, frå forfattar til bloggar ikkje til å unngå.

Ine Marit Torsvik Bertelsen, Rogaland fylkskommune

LEIAR: Nynorskkommunane får ikkje skriv frå staten på nynorsk, trass i at lov om målbruk i offentleg teneste seier at kommunane har krav på det. Det syner ei undersøking gjort av LNK, Språkrådet og Nynorsk kultursentrum.

Det er ikkje noko nytt og overraskande i det. Den verkeleg store overraskinga hadde vel vore å høyre at staten faktisk tar det språklege ansvaret sitt på alvor og svarar kommunane i den målforma kommunen sjølv bed om.

Og i den store samanhengen, der stat og kommune strir med samhandlingsreform, sentralisering av sjukehus og store og krevjande samferdsletiltak, kan ein sjølvsagt spørje seg om dette er noko å bruke tid og krefter på. Kvifor skal nynorskkommunen sine tilsette bry seg når dei får brev på bokmål? Kvifor skal saksbehandlaren ta seg tid til å skrive brev tilbake og klage, sjølvsagt med kopi til Språkrådet og LNK? Har ikkje dei tilsette i kommunane betre og viktigare ting å stelle med? Er ikkje ord berre ord? Så lenge vi forstår einannan, så må det vere greitt?

Det er ikkje manglande forståing som er utfordringa i denne saken. Vi forstår truleg kvarandre meir enn godt nok, anten vi bruker bokmål eller nynorsk. Det er mangelen på respekt som er problemet. Som ordførar Arne Vinje seier i denne avisa: Det handlar om at staten skal tene oss alle, uansett kor vi bur og kva målform vi bruker. Og når staten sjølv feller ned i lovverket at kommunane kan få velje kva språk dei ønskjer at staten skal bruke overfor dei, ja så må vi kunne ta dei på ordet.

Kommunane vedgår rett nok sjølve at det kan vere vanskeleg å stille krav til målform når ein tilset nye folk. Andre krav veg tyngre når ein skal få på plass fagfolk. Det er ikkje urimeleg å tenkje seg at dette gjeld også oppover i systemet.

Rettferdiggjering kallast det, og det er ei enkel øving. Å vise vilje til å gjere noko med det er atskillig meir krevjande. Likevel må staten kome på banen og gjere nettopp det i denne saka. Det handlar om respekt.