Her får du tips om ordbruk i den nye rettskrvinga for nynorsken. Tipsa er henta frå Språkrådet.no

1 tyda og tyding blir ofte misbrukte

Aldri: Kva tyding har dette for samfunnet?

Men: Kva har dette å seia for samfunnet?

Aldri: Dette tydde eit stort framsteg.

Men: Dette var eit stort framsteg.

Slik kan vi bruka tyda/tyding:

Signalet tyder at trafikken må stansa.

Det er ikkje så lett å få tak i tydinga av dette ordet.

2 denne, dette, desse

denne, dette, desse kan i visse samanhengar gje eit stivt eller upresist språk. Bruk heller den, det, dei, han, ho, eller ta opp att substantivet.

Døme:

“Tyskarane i Bergen hadde særrettar, men desse fall bort etter kvart.”

Betre: desse rettane

“Eremitasjen er det største kunstmuseet i verda. Det ligg i Vinterpalasset. Dette er bygd i barokk stil.”

Meir presist: Vinterpalasset

“Det er ikkje grunn til å klaga på telefonrekninga så låg som denne er no.”

Betre: ho

3 den

den skal normalt ikkje brukast med tilvising til substantiv i nynorsk. Det vanlege tilvisingspronomenet er han for alle hankjønnsord og ho for alle hokjønnsord – så sant pronomenet ikkje strir mot det naturlege kjønnet.         

Døme: “Ytringsfridommen er til liten nytte om han (bm. den) ikkje blir nytta i praksis.”

“Saka er vanskeleg, og vi må difor drøfta ho (bm.den) grundig.

Merk: Vi kan sjølvsagt bruka den i nynorsk, men då som peikande pronomen: 

Ikkje den har eg sagt, men den!”

4 st-passiv kan vera godt språk etter modale hjelpeverb

Binders kan brukast til så mangt.

Spørsmål kan sendast til Språkrådet.

Bruk ikkje st-passiv i presens        

Aldri: Saka undersøkjest no i departementet.

Men: Saka blir no undersøkt i departementet.

Aldri: Varene vrakast på grunn av dårleg kvalitet.

Men: Varene blir vraka på grunn av dårleg kvalitet.

Hugs at det finst verb som likevel skal bøyast med -st i alle tider, til dømes å minnast – eg minnest. Slike verb står i ordlista.    

5 Nynorsk har ofte laust samansette verb der bokmål har fast samansetning

høyra til, leggja fram, liggja føre, svara til, skriva under, skriva ut      

Merk: Det heiter berre leggja fram (ikkje framleggja).

Men: dei framlagde sakene

6 nokre

nokre blir brukt når vi veit at det er fleire av noko (engelsk some)

Vi vart verande der nokre dagar.

nokon – i uttrykk med spørsmål, tvil og nekting (engelsk any)

Det spørst om det kjem nokon fleire.

somme – om lag som nokre, men mindre med tanke på talet.

Somme dagar er veret grått.

7 Bokmål hvilken

Nynorsk har her fleire uttrykksmåtar:

kva       –  Kva dag er det i dag?

kva for  –  Kva for bøker har du?

(Kva slag)

ein/ei/eit/nokre legg vi til når vi vil konkretisera noko som kan teljast.

Kva for ei bok er det?

Kva for nokre bøker har du?

Ofte er det godt språk å skriva berre kva.

Kor nøytralt er det å berre nytte bokmål i kommunen? Det er på tide å setje dei nøytrale kommunane på prøve.

Noko av det som eg synest er mest interessant med offentleg forvaltning, er at dei som arbeider der, skal gjere ein jobb for oss alle. Målet er ikkje høgast mogleg profitt, men best mogleg offentleg sektor. Pengane vi alle betalar inn, skal nyttast så effektivt som mogleg.

Ein flik av dette arbeidet er språk. Det er viktigare at ungane som treng hjelp frå barnevernet, får det raskt og godt. Men språk – og målform – er samstundes både eit middel til å vere i kontakt med innbyggarane og eit uttrykk for lokal kultur. Om du flyttar frå Lodalen til Lom for å arbeide i kommunen, kan du faktisk ikkje tru at du kan gjere det utan å ta omsyn til språket i Lom.

Men diverre er det nettopp det som skjer over heile landet. Av alle dei såkalla «nøytrale» språkkommunane, kor mange er eigentleg verkeleg nøytrale? Knapt ein einaste. For når ein kommune er “nøytral”, er det akkurat det same som å seie at «Her nyttar vi bokmål, nynorsk vil vi helst sleppe å tale om.»

Eg undersøkte sjølv tilhøva i Sunndal eit av dei åra eg var i lokalavisa Driva. Ikkje noko gale sagt om Sunndal kommune; dei er berre eit døme på korleis det står til. Eg fann eitt sakspapir til kommunestyret som var skrive på nynorsk. Ikkje for kvart møte, men for heile året. Då er ikkje kommunen nøytral.

Ei utfordring er at mange «nøytrale» kommunar tolkar det å vere nøytral som det same som å vere passiv. Men bør ein ikkje sjå nøytral som det same som å gje begge målformar like tilhøve? Å vere medvitslaus kan jo ikkje vere noko å trakte etter. Men det er slik dei nøytrale kommunane står fram. Det er betre å seie rett ut at «Nei, her skal vi halde tradisjonane tilbake til dansketida i hevd og nytte bokmål.» Okei, kan hende dei ikkje seier det heilt slik, men det kan synast som om mange nøytrale kommunar berre er nøytrale av di dei ikkje vil innrømme at dei nyttar nynorsk. Dei skjemmast.

Nå kan vi seie at det ikkje er så rart at dei skjemmast, men betre vil det vere å gje dei ei utfordring: Finn eit høve der kommunen aktivt kan nytte nynorsk, på same måte som han aktivt nyttar bokmål kvar einaste dag. Det kan vere ei språktevling i skulen, tilbod om språkkurs for dei på rådhuset som like gjerne kunne ha skrive nynorsk som bokmål, eller noko anna.

Språkstriden er som regel altfor humørlaus. Eg trur det er utruleg viktig å gjere noko med språket som er kjekt. Å skrive nynorsk skal til dømes ikkje vere ei plikt, men ei glede og noko som er heilt naturleg for dei store delane av landet der nynorsk er den heilt naturlege skriftforma.

Sjølvsagt er det utruleg sterke krefter i sving på vegner av bokmålet. Folk flyttar til sentrale strok. I klemz- og lizzm-språket er det ikkje Ivar Aasen som er i medvind.

Men samstundes er Odd Nordstoga ein av dei mest populære låtskrivarane i nyare tid. Hellbillies sel framleis plater i stort monn. Nynorsken er levande. Det er håp. Men dei som berre driv med straumen av bokmålskrivarar som ein medvitslaus lakei, dei må få opp auga.

Det ligg utruleg stor kraft i å få ei offentleg verksemd med på laget for å auke bruken av nynorsk i nøytrale kommunar. Det beste av alt; dei er jo nøytrale, så dei kan jo ikkje seie nei, heller – for det ville jo vere å favorisere bokmålet. Ved å ta nynorsken i bruk vil dei gjere ein jobb for heile samfunnet, til beste for oss alle. Kan hende kan vi faktisk vekke til live nynorsken i nokre av dei såkalla nøytrale kommunane. Det er lov å håpe, og det er lov å prøve.

 Ole Petter Pedersen, utviklingsredaktør Kommunal Rapport 

Denne veka vart Kvam herad kåra til årets kulturkommune i Hordaland. Juryen sa at prisen vart «tildelt ein kommune som i særleg grad har markert seg med ein allsidig innsats for kulturlivet gjennom samarbeid, kreativitet og nytenking.» Det er ikkje eg som skal ha æra for denne prisen. Eg hadde begge føtene godt planta godt inne i boksen og ville ikkje ein gong søkja fordi eg meinte søknaden ville bli endå betre om to år.

Dette fekk meg til å tenkja på noko som skjedde tidlegare i haust. Eg er altfor glad i fotball til å bry meg om det norske herrelandslaget. Siste landskamp såg eg sommaren 2000, då Noreg deltok i EM og spela 3 kampar utan å skapa ein målsjanse. I dei tolv åra som har gått etter det, har eg fått med meg nok til å forstå at det framleis er langt mellom målsjansane, at Drillo framleis er mest oppteken av 11 mann i forsvar, og at alle som nappar i ei fotballdrakt innanfor 16-meteren, aller helst burde fått seg eit år i Sibir. Nei, eg skal ikkje dreia innlegget over på favorittemnet mitt, fotball, denne gongen. Trass i at eg meiner tida mi er for verdfull til å bry meg om norsk landslagsfotball, fekk eg med meg ein debatt i media tidlegare i haust der John Arne Riise vart kalla dei verste ukvemsord eit menneske kan kallast. Fyren må nærast vera ein kriminell av verste slag sidan han fekk så mykje peppar av ein sportskommentator i VG.

Av det eg kan tyda ut av ei rekkje overskrifter i media, så er Riise si verste lyte at han ikkje er som folk flest, og at han i tillegg har ei mor som ikkje er som mødrer flest. Det er heilt klart krevjande med folk som stadig bevegar seg i området utanfor boksen av det som er normalt. Dette utfordrar oss som står stødig inne i boksen, då me opplever at boksen ikkje er ein konstant størrelse lenger. Sjølv om Truls Dæhlie i VG får løna si fordi slike folk som John Arne Riise skapar overskrifter, fekk han altså no i haust nok. Denne Dæhli opplevde nok at Riise sprengde rammene for sin eigen boks, og dette gjorde nok til at han mista gangsynet. Sjølv stiller eg eit stort spørsmål ved at me som samfunn finn det akseptabelt at ein sportskommentator skal få lov til å setja grensene for normal oppførsel. Plutseleg var ikkje Riise berre litt sær, men ein person me ikkje skulle lika. Mange slengde seg på i debatten. Dersom me som menneske finn Riise sin oppførsel fråstøytande, så er me vel i stand til å reflektera sjølv over om me ynskjer han som rollemodell eller ikkje. Me har ikkje behov for media som moralvakt.

Hadde Kvam herad vorte årets kulturkommune om me ikkje bevisst hadde uttalt at innbyggjarane våre skal få lov til å utfordra rammene for boksen? Er det nokon kommunar som kan kårast til årets kulturkommune om personar som Truls Dæhli eller rådmannen i Kvam bestemmer at andre ikkje skal boltra seg utanfor boksen? Kan nokon kommune i det heile løysa velferdsoppgåva i framtida om me ikkje lèt ideane både innanfor og utanfor boksen møtast i myldring?

 Arild McClellan Steine er rådmann i Kvam herad